Het staat in mijn geheugen gegrift vanwege het tijdstip: op 11 november (de 11de maand) om 11 uur ging de wapenstilstand in. Vandaag exact 100 jaar geleden. Het einde van een lange loopgravenoorlog waarbij chemische oorlogvoering niet geschuwd werd en waarin bijna 9,5 miljoen mensen het leven lieten. 4 miljoen daarvan waren de Centralen: Het Duitse Rijk, Oostenrijk-Hongarije, Bulgarije en het Ottomaanse Rijk. Aan de kant van de geallieerden sneuvelden 1,3 miljoen Fransen, 1,7 miljoen Russen en 700.000 mensen uit Groot-Brittannië. De oorlog zou in totaal US$ 210 miljard kosten; een vermogen en helemaal in die dagen.
Nederland was in die oorlog neutraal en herhaalde deze stelling in 1939 toen Duitsland de wapenen weer oppakte. Naïef als de vaderlandse politiek was meenden ze dat de strategische positie van Nederland (zee) niet interessant voor onze oosterburen zou zijn. Mede daarom ze ook geen pogingen het leger te bewapenen en moderniseren. Toen de tanks het land binnen reden moesten onze jongens op de fiets met verouderde geweren en hooivorken de overmacht stuitten.
België was in 1914 ook neutraal, maar heeft de domme pech dat ze tussen rivalen Duitsland en Frankrijk geklemd zitten. Het grensgebied tussen beiden oorlogvoerende landen kende een sterke verdediging, zodat de Duitsers het Schieffenplan bedachten. Via België het het zwakker verdedigde Noorden van Frankrijk binnenvallen, om Parijs heen naar de Elzas om de Fransen in de rug aan te vallen. Het zou volgens berekening 42 dagen kosten, waarna de Duitse troepen op de trein naar Rusland konden. Duitsland vroeg België toestemming over hun grondgebied te trekken, maar deze weigerden vanwege hun neutraliteit. Jammer dan, dacht de Duitse legertop en vielen het land binnen met als gevolg dat de Engelsen de Duitsers ook de oorlog verklaarden. Pas na 77 dagen bereiken de Duitsers de zeekust en de Franse grens, waarna de loopgravenoorlog begint. In de tussentijd werden circa 25.000-40.000 Belgische burgers vermoord.
De Eerste Wereldoorlog wordt ook wel de Grote Oorlog genoemd, omdat dit de eerste oorlog was waar zoveel landen (31) bij betrokken waren en omdat men toen niet kon vermoeden dat de daaropvolgende nog vele malen erger zou worden met meer dan 72 miljoen doden. In Frankrijk en België wordt nog elk jaar de wapenstilstand herdacht; het is ook een officiële feestdag. Bij Ieper nabij de Franse grens staat het Flanders Field Museum ter ere van de slachtoffers. Eén van de slachtoffers was de Canadese militaire arts en dichter John McCrae, die het gedicht In Flanders Fields in 1915 schreef. Hij zou overigens de oorlog niet overleven.
In Flanders fields the poppies blow.
Between the crosses, row on row…
Klaprozen (poppies) spelen een belangrijke symbolische rol, want zij bloeien pas wanneer andere planten in de buurt dood zijn. Klaprozenzaden kunnen jarenlang op de grond liggen en pas beginnen te groeien als de nabije planten en struiken weg zijn, bijvoorbeeld als de grond werd omgewoeld en vervuild zoals rond de loopgraven in de Eerste Wereldoorlog. Maar de klaproos (papaver) kan ook worden gebruikt om opium en morfine van te maken; een sterk verdovend middel dat vaak werd gebruikt om de pijn van gewonde soldaten te stillen. Bovendien zijn de blaadjes rood als het bloed van de gevallenen, en is het binnenste zwart; kleur van rouw.
Zangeres Petra de Winter van de Haagse popnoir-band Chabliz heeft deze omgeving bezocht. Ik vroeg om haar indrukken: ik vond Ieper erg indrukwekkend. We zijn bij de last post bij de Menenpoort geweest, en die avond speelde er toevallig een Engelse fanfare die hun gesneuvelde (over)grootvaders een groet kwamen brengen. Verdun en die eindeloze rijen graven maakten misschien nog wel meer indruk. Mitterand en Kohl hebben daar zelfs hand in hand gelopen, wat eigenlijk niet anders kan als je daar bent en tot je door laat dringen wat daar gebeurd is. We zijn ook op enkele eindeloos grote Amerikaanse begraafplaatsen geweest. Dat was erg leerzaam voor mij, als linkse rakker met anti-Amerikaanse neigingen. Als je daar rondloopt besef je pas echt dat Amerika in twee wereldoorlogen voor Europa (mede) de kastanjes uit het vuur heeft gehaald. Vele duizenden Amerikaanse jongens van rond de twintig zijn hier gesneuveld, en nog niet eens voor hun eigen land, maar voor Europa! Graven zover je kunt kijken, tot achter de horizon Ik ga er volgend jaar of het jaar daarop ook met mijn kinderen heen. Een belangrijk deel van de Europese geschiedenis ligt hier, en je begrijpt deze – en daarmee ook de huidige complexe politieke situatie in de wereld – veel beter als je hier bent geweest en jezelf hebt geconfronteerd met die eindeloze knekelvelden en de verhalen van de slagvelden. Iedere politicus in Europa én Amerika zou er verplicht heen moeten! Het beïnvloed je politieke denken voorgoed.
Er zijn ook filosofen, waaronder schrijver en oud- WO1-soldaat Ernst Jünger, die stellen dat er in de Eerste Wereldoorlog een nieuw soort mens is opgestaan, die wezenlijk verschilt van de mens die daarvoor bestond. Hij spreekt van een menssoort die van techniek doortrokken is; de mensen die voor WO1 leefden waren nog niet zo getechnificeerd. Het is trouwens interessant om zowel zijn oorlogsdagboek (In Stahlgewittern/Oorlogsroes) als dat van de beroemdere Remarque (Im Westen Nichts Neues) te lezen. Ze belichten allebei een andere kant van dezelfde medaille. Ze zijn allebei soldaat in het Duitse leger en toch hebben ze allebei op hun manier gelijk, terwijl ze elkaar volledig tegenspreken. Jünger heeft als één van de weinigen na deze oorlog het ijzeren kruis ontvangen wegens uitzonderlijke moed, terwijl Remarque (ook niet volkomen onterecht) pacifist werd.
Op jullie jongste album – Straight Stories – staat het lied Poppies In Flanders Fields, dat deze indrukken naar muziek vertaalt. Hoe kwam dat tot stand? Ik was net terug van deze reis door het westelijke front van Wereldoorlog 1, toen ik een vriend en collega-componist, Gerrit Vennema, op de koffie had. Door mijn verhalen was hij zo enthousiast geraakt, dat hij erover ging lezen en vervolgens een lied componeerde. Dit lied hebben we met Chabliz in de oefenruimte helemaal ‘verbouwd’ en er nog een stuk aan gemaakt, waardoor het uiteindelijk een lied van ons samen werd. Voor de tekst gebruikte Gerrit versregels van John McCrae.
We are the Dead. Short days ago
We lived, felt dawn, saw sunset glow,
Loved and were loved, and now we lie
In Flanders fields.
Hoe wordt het lied ontvangen tijdens optredens? Het is één van de nummers die het beste wordt ontvangen. Het is ook één van mijn eigen favoriete nummers van ons repertoire. Ook als videoclip wordt Poppies In Flanders Fields goed ontvangen, ook deels omdat we in de videoclip found footage beelden van bombardementen op Ieper en andere orginele filmbeelden van/uit de eerste wereldoorlog gebruiken. Het lied is een eerbetoon aan de overleden soldaten; het start als een jazzballad om te eindigen als een opera-achtig geheel à la Wagner.
Inmiddels zijn de laatste overlevenden van de Grote Oorlog niet meer onder ons, maar het is van wezenlijk belang dat de hedendaagse mens beseft wat de gevolgen zijn van oorlog en strijd. Daarom dient het einde van de oorlog(en) nooit vergeten te worden. Nieuwe generaties moeten op de gruwelen gewezen worden om in de toekomst dezelfde (politieke) fouten te kunnen voorkomen in plaats van bijvoorbeeld de oorlogstaal van hedendaagse leiders als Trump, Erdogan en consorten amusant te vinden. Eén verkeerd woord of domme actie en de wereld kan weer in brand staan.
België en Frankrijk begrijpen dit. Nederland neemt niet eens de moeite om 5 mei een jaarlijkse nationale vrije feestdag te maken.