De Björk-battle

Op 21 november 2025 wordt Björk Guðmundsdóttir zestig jaar oud. Haar muziekcarrière is niet heel veel korter: als elfjarige nam ze haar eerste album op, na een schoolvoorstelling. Via de band Kukl kwam ze vervolgens bij The Sugarcubes. Een echte solocarrière lag voor de hand en zestien jaar na haar eerste album verscheen Debut. Dat album en opvolgers Post en Homogenic maakten haar wereldberoemd in de jaren ’90.

Ook in de 21e eeuw nam ze een hele rij aan fraaie albums op. Kenmerkend blijven haar stemgeluid, de grote emoties in de teksten en een continue aandacht voor wat er in de avant garde van elektronische muziek gebeurt. Of het nu gaat om 808 State begin jaren ’90 of Arca in de jaren ’10, Björk is geïnteresseerd en werkt graag samen. Dat bleek ook heel recent, toen ze bijdroeg aan het bejubelde album Lux van Rosalía. Eerder namen we al een podcast op over haar werk, nu nemen onze bloggers u in een battle mee door haar hele oeuvre.

Keuze Quint Kik: The Sugarcubes – Deus (1988)

Allemaal in bad

Pop in een jurk, kopte OOR olijk op de voorpagina. Vond ik toen al een tikkie smakeloos. En achteraf misplaatst: als er één vrouwelijke ster altijd ferm een voet in het experiment zou blijven houden, is het wel Björk Guðmundsdóttir. Kennelijk wist de redactie niet goed wat ze met de IJslandse sirene aan moesten vangen. De collega’s van beeldvorming lieten haar ook nog de cover delen met een T-Rex uit Jurrassic Park.

De Britse muziekpers maakte het ten tijde van Björk’s voorland The Sugarcubes nog een stukje bonter: de exclusieve focus op de frontvrouw en een gillende recensie van hun debuutalbum Life’s Too Good in NME (met extra punten voor Björk’s brutale, ondeugende en sexy voordracht) droeg er ongetwijfeld toe bij dat het tussen de IJslandse punkveteranen in de gelederen van de band al gauw begon te broeien.

Het album maakte in 1988 van de Sugarcubes in één klap in het grootste muzikale exportproduct uit IJsland. Waar single Birthday de eerste plek in John Peel’s Festive Fifty veroverde, bewees de avant pop van Life’s Too Good zich in de Britse indie scene en op menige studentenradiozender in Amerika. Ook mijn toenmalige vriendin Geertje liep weg met de band en dan vooral met hun derde single Deus.

Toen zij hoorde van mijn plan om een feest te geven met enkel muziek uit de eighties – in de hoogtijdagen van grunge was dat tamelijk revolutionair – smeekte ze mij het nummer te draaien. De fantasie over God en zijn plan met de wereld (ons allemaal in bad doen) bleek op de dansvloer een onweerstaanbare meedeiner die bepaald niet dissoneerde tussen Pass The Dutchie en Running Up That Hill.

Keuze Remco Smith: The Sugarcubes – Hit (1992)

Rechtstreeks bij me binnen

Allereerst: gefeliciteerd! Of, zoals ze op IJsland zeggen: Til hamingju.

Björk zal voor mij altijd in mijn geheugen gegrift staan door Pinkpop 1994. Eén van de beste Pinkpop edities ooit, met Afghan Wigs, Urban Dance Squad, Therapy?, Smashing Pumpkins. Gitaren, zegt u? Ja, heel veel gitaren. Aan het begin van de avond stond op het podium opeens Björk, in een neongeel shirtje en roze rok. Na zoveel mannen (ok, en Kim en Kelly Deal) met gitaren was Björk een heerlijke afwisseling.

Na Debut ben ik Björk een beetje kwijt geraakt. Ik hoor het vakmanschap, ik hoor het avontuur en ik vind haar muziek knap, maar het raakt niet. Het komt niet binnen. Een beetje hetzelfde als wat me nu met Rosalía gebeurt, die niet toevallig schatplichtig is aan Björk. De dames werken ook met regelmaat samen. Dan kan ik toch liever de heerlijke doorbraaksingle van Sugarcubes erbij, met soort van Madchester-drum en haast Nile Rogersachtig gitaartje. Heerlijk. En komt bij mij rechtstreeks binnen.

Keuze Jeroen Mirck: The Anchor Song (1993)

Levenskunst

Waarom ik van Björk hou? Vanwege haar spannende, onconventionele muziek natuurlijk. En uiteraard vanwege haar excentrieke en uit duizenden te herkennen schelle stem. Plus de intense emoties in haar werk. Eigenlijk is het de persoon die Björk is, die haar zo bijzonder maakt. Er is niemand die ook maar een sikkepit op haar lijkt. Ze is zelf haar werk, ze is zelf een kunstwerk. Kunstenaar ben je niet van beroep, kunstenaar ben je als roeping. Jouw leven is jouw kunst. Levenskunst. En dat is Björk.

Daarom kies ik voor een nummer dat al in 1990 op haar eerste demo stond en drie jaar later haar debuutalbum Debut zou afsluiten. The Anchor Song is een zangnummer met slechts een saxofoon als begeleiding. Een lied over de zee, die haar zo dierbaar is. Een nummer over haar thuis, over het anker in haar leven. Het leest als poëzie. Dit is Björk ten voeten uit. Puurder dan dit krijg je het niet.

I live by the ocean
And during the night
I dive into it
Down to the bottom
Underneath all currents
And drop my anchor
And this is where I’m staying
This is my home

Björk heeft dit kleine liedje later nog op uiteenlopende manieren vertolkt: met een koor, een strijkersensemble en op een orgel in een lege IJslandse kerk. Allemaal prachtig, maar die oorspronkelijke kale versie blijft onovertroffen.

Keuze Annemarie Broek: Björk – Violently Happy (1993)

Gevaarlijke gekte

In 1994 bracht Björk na een fors aantal muzikale avonturen in wisselende samenstellingen haar eerste eigen album uit. Ze ging de kant van techno/ambient uit, nam haar eigen gevoelens als leidraad en nodigde Nellee Hooper uit voor de productie. Een aantal tracks bracht zij uit op single, met als laatste het nummer Violently Happy. Ze beschrijft hierin wat er met haar gebeurt als ze te lang van haar geliefde gescheiden blijft: dan gebeuren er de raarste dingen, die ook nog gevaarlijk kunnen uitpakken.
Nu ik het nummer weer eens gehoord heb en inmiddels de bijbehorende clips heb gezien, ga ik in mijn gedachten terug naar mijn jaren van vriendschap met Conny. Zij liet mij met Björks muziek kennis maken; ze hield van dansen en ik danste met haar mee. Het was de langste en beste vriendschap uit mijn leven. Helaas maakte een longembolie een vroegtijdig einde aan haar leven.
Wat zou ze genoten hebben van die geweldige live uitvoeringen die er tegenwoordig beschikbaar zijn!

Hier vind je een interview met Harald Schmidt; ik raad je aan hier de tijd voor te nemen en hieronder vind je een spectaculaire uitvoering van Violently Happy:

Keuze Freek Janssen: Pluto (1997)

Gewelddadige chaos

Bij Ondergewaardeerde Liedjes nemen we elke maand een podcast op over een artiest: de Ondergewaardeerde Deep Dive. Het idee is simpel: stel dat je een playlist zou maken over een artiest met haar of zijn meest ondergewaardeerde liedjes, wat zou je daar in zetten?

Björk was in 2019 een van de eerste artiesten die we onder de loep namen. Ik was zelf na Post en Debut langzaam een beetje afgehaakt, hoewel ik deze albums na een jaar of dertig nog altijd even fantastisch als urgent vind. Jammer dat ik destijds net Homogenic heb gemist, met daarop het indrukwekkende, chaotische Pluto. Björk beschrijft erin een proces van gewelddadige explosies die nodig zijn om zichzelf opnieuw uit te vinden, geïnspireerd door de mythe van Ragnarok (het chaotische einde van de wereld, waarna de mensheid wordt herboren). De planeet Pluto staat ook bekend als de grote vernieuwer.

Het is vooral een geweldig liedje, dat op de zesde plek eindigde in playlist (en daarmee dus het op vijf na meest ondergewaardeerde liedje volgens haar fans).

Keuze Joris van der Aart: Hunter (1998)

De constante jacht op succes

Na haar eerste twee succesvolle soloalbums, was de naam van Björk als muzikale grootheid definitief gemaakt. Maar dat legde ook druk op haar en ze wilde voor haar derde album een ander geluid dat ook in alle nummers terug te horen zou zijn. Dat album werd Homogenic.

De derde single van Homogenic was Hunter, een mooi voorbeeld van het nieuwe geluid dat Björk wilde laten horen. Het nummer bevat duistere elektronische beats, vermengd met snaarinstrumenten. Er zit een voelbare spanning in het nummer.

Ook de tekst van Hunter is symbolisch. Björk voelde dat door haar succes er meer mensen afhankelijk van haar werden. Ze wilde het liefst een pauze nemen, maar voelde de druk om liedjes te blijven schrijven, omdat anderen letterlijk daarvan afhankelijk waren om brood op de plank te krijgen. Hunter beschrijft dus eigenlijk de constante jacht op nieuw succes.

Keuze Guido de Greef: All Is Full Of Love (1999)

Robotporno

De videoclips van Björk zijn iconisch. De zangeres in de buik van een grote beer in Human Behaviour, de ode aan Les Parapluies de Cherbourg van It’s Oh So Quiet, en Björk dansend op een oplegger in New York in Big Time Sensuality. Geregisseerd door de grote namen van MTV uit de jaren negentig: Michel Gondry, Spike Jonze en Stéphane Sednaoui.

De allerbeste videoclip liet ze in 1999 door Chris Cunningham maken bij All Is Full Of Love. Twee robots die in elkaar worden gezet, en seks met elkaar hebben. Een baanbrekende videoclip, vanwege de toepassing van CGI. Cunningham werkte er maandenlang aan. De kijker voelt zich een voyeur, ongemakkelijk en nieuwsgierig. Het mooiste moment zit aan het begin van het refrein, en de camera een overzichtsshot maakt van de twee robots: vrijend en kussend.

Het is gek om in een battle over de muziek van Björk over haar videoclips te praten. Maar het is tekenend voor de grote kunstenaar die de zangeres is. Live concerten zijn een belevenis, videoclips moeten perfect aansluiten bij de sfeer van het liedje. Bij elke song hoort een visie, en ze weet welke regisseur die visie het beste kan uitdragen.

Anno 2025 vindt YouTube de robotporno van All Is Full Of Love aanstootgevend genoeg om mij in te laten loggen. MTV zond de videoclip eind jaren negentig gewoon overdag uit. Björk en Cunningham waren in 1999 hun tijd ver vooruit, maar de preutsheid heeft ze wel ingehaald.

Keuze Erwin Tijms: Aurora (2001)

Sneeuw, het noorderlicht en het veilige gevoel van thuis

Björk maakt niet alleen muziek, maar was ook een verdienstelijk actrice. Ze speelde de hoofdpersoon Selma in Lars von Triers film Dancer in the Dark. Het was geen fijne ervaring: het filmen putte Björk uit en ze lag geregeld in conflict met Von Trier. Later maakte ze duidelijk dat er ook nog eens sprake was van grensoverschrijdend gedrag. Sinds die tijd acteert ze enkel nog in haar videoclips.

De opnames van de film in Kopenhagen boden Björk wel de ruimte om tussendoor muziek op te nemen. Ze verzamelde al jaren allerlei geluiden om er bijzondere beats mee te maken. Deze microbeats vormen de basis van veel ritmes op het album Vespertine. In de video van de live performance van Aurora is dit ook mooi te zien: een van de leden van microbeats-goeroes Matmos bootst het geluid van sneeuw na door te lopen in een bak met steentjes.

Die sneeuw en ook de aurora zijn dan weer mooie motieven voor het album Vespertine. Na de drukte rond Debut, Post en Homogenic en haar ervaringen met Lars von Trier wilde Björk een meer introspectief, minimalistisch album maken. Een album over hoe zij met de wereld omgaat, over haar gevoel van thuis en veilig zijn. Daar hoorde ook de vraag bij wat het betekent om IJslands, of Noords in het algemeen, te zijn. Björk vertelde daar ooit over dat Mediterrane passie al tijden bekend is, maar dat Noordse passie anders is en ze die in deze muziek probeerde te vangen. Het Groenlandse koor in Aurora maakt dat plaatje compleet.

Vespertine wordt ook wel eens het ‘winteralbum’ van Björk genoemd, dus misschien is het een idee om het weer eens op te zetten de komende maanden?

Keuze Marèse Peters: The Boho Dance (2007)

Twee verschillende muzikale werelden die samenkomen

Ik ben een groot fan van Björk. En een groot fan van Joni Mitchell. En ik kan er nog steeds niet over uit dat ik er pas heel laat achter kwam dat Björk een nummer van Mitchell heeft gecoverd. Want, zo blijkt, Björk is ook een groot fan van Joni Mitchell.

Björk nam The Boho Dance al op in 2001 tijdens de sessies voor Vespertine. Maar het nummer werd pas 6 jaar later officieel uitgebracht als onderdeel van het album A Tribute to Joni Mitchell (waar overigens nog meer interessante covers op staan van onder meer Prince, Sufjan Stevens, Annie Lennox en Brad Mehldau). Het oorspronkelijke nummer is van Mitchells album The Hissing of Summer Lawns uit 1975.

Luister dan toch hoe Björk zich de klassieker van Mitchell helemaal eigen maakt. Met haar karakteristieke stemgeluid en wat minimale, bijna buitenaardse klanken als begeleiding. Heerlijk als twee zulke verschillende werelden als die van Björk en Mitchell samenkomen.

Keuze Brian van Heijningen: Oral (2023)

Samen werken met je idool voor het milieu

Een van de grootste complimenten voor een artiest is als grote inspiratiebron worden gezien. Met de creativiteit van Björk, haar experimentele output en eigenwijze manier van doen, is het geen wonder dat ze door veel artiesten wordt genoemd als inspiratie. Een mooie tegenstelling van het altijd koude en donkere IJsland is het warme Spanje. Dat daar een Björk bewonderaar zit geeft weer een mooi contrast.

Natuurlijk gaat het hier over Rosalía, de Spaanse zangeres die Reggaeton net zo makkelijk afwisselt met Flamenco als pop met klassiek. In haar muziek hoor je de invloeden van Björk en meermaals heeft ze haar ook aangehaald als voorbeeld. Als jouw idool je vervolgens vraagt voor een samenwerking zeg je natuurlijk geen nee, ook niet als de opbrengst gaat naar tegenstanders van het open net vissen in IJsland.

Want dat is de reden dat dit nummer van de plank wordt gehaald, afgestoft en na 25 jaar wordt uitgebracht. Actie te ondernemen tegen de schadelijke effecten die impact hebben op het milieu van het thuisland. Het is dan niet alleen heerlijk om een activistische Björk te zien, maar ook dat ze de brug naar het heden weet te maken. Niet alleen eigenzinnig, maar ook bij de tijd.

Wie geen genoeg kan krijgen van de samenwerking, een maand voor deze battle kwam vanuit het niks ineens een nieuw nummer van de twee (samen met Yves Tumor) uit. Hoewel dit voornamelijk een Rosalía nummer is, is de invloed en kracht van Björk niet weg te denken uit de sound. Björk lives on.