Onlangs is Nina Hagen 70 jaar geworden. Gratuliere! Frau Catharina Hagen heeft een rijk leven: de stiefdochter van DDR-protestzanger Wolf Biermann werd zelf punkdiva, stijlicoon en allround paradijsvogel. Ze trouwde met gitarist Ferdi Karmelk en bracht dochter Cosma Shiva ter wereld. En muzikaal dan? Die Nina heeft een stembereik van zes octaven en iedereen kent natuurlijk de iconische femi-hit Unbeschreiblich Weiblich. Maar de onverwachte pareltjes vind je in deze battle. Dan hoor je meteen hoe veelzijdig zij is. Dus Rangehen… Hier is Nina!
Keuze Hans Dautzenberg: Automobil – Du hast den Farbfilm vergessen (1974)
Ostalgie
De DDR is een vervlogen herinnering die tot leven komt als ik borden passeer die aangeven waar de Deutsch-Deutsch Grenze heeft gelopen. We passeren enkele keren die grens. Aan de Oostzee lopen we later gemoedelijk over het strand waar eens muren, hekken en Todesstreifen Duitse families splijtten. Mijn 13-jarige dochter probeer ik, wijzend op de borden en resten van wachttorens, uit te leggen dat Duitsland een tijd lang scherp verdeeld was in twee landen. Ze luistert amper. Ik besef dat de rotsvaste realiteit van mijn jeugd voor haar slechts een korte rimpeling van de geschiedenis is.
Natuurlijk zijn er mensen die, ondanks alles, ook fijne herinneringen hebben aan hun leven in de DDR. Je neemt de werkelijkheid zoals die is en maakt er het beste van. Dat gevoel van Ostalgie is mogelijk de verklaring voor de keuze van Angela Merkel, om bij haar afscheid als Bondskanselier het nummer Du hast den Farbfilm vergessen te laten spelen. Een hit in de DDR in 1974, van de band Automobil, gezongen door de dan 19-jarige Nina Hagen.
Het liedje, een Schlager van het type vrolijke hoempa meedeiner, is een boze herinnering aan een vakantie op het eiland Hiddensee. De zangeres verwijt haar vriend dat hij geen kleurenfoto’s heeft kunnen maken omdat hij het juiste filmpje is vergeten.
Nina Hagen verklaart later dat het lied bewust bedoeld was als een ironisch statement tegen de grauwheid van het dagelijks leven in de DDR, waarin tekorten heel gewoon waren.
Op het eiland Rügen, kijk ook ik als toerist uit over de Oostzee, zoals vóór mij 19e eeuwse notabelen in hun mondaine badplaatsen ook deden, Nazis in de Kraft durch Freude vakantie kazerne Prora en DDR burgers op hun FKK-camping. De zee is tijdloos.
Keuze Luistertips: Nina Hagen Band – Fisch Im Wasser (1978)
Nies Ressaw Mi Hcsif Nie Lliw Ies
In 1978 brengt Nina Hagen met haar band het titelloze debuut uit. Een plaat die op dat moment naadloos past bij het gedrag dat ik als recalcitrante puber vertoon. Schoppend tegen heilige huisjes. Dat ze ook klassiek geschoold is, demonstreert ze in het prachtige Naturträne en in het middenstuk van Fisch Im Wasser; een nummer dat ik in eerste instantie vooral oversla. Een kort a capella niemendalletje. Tijdens de ontelbare luisterbeurten van de plaat, merk ik dat ik Fisch Im Wasser steeds vaker niet meer skip.
Het lied bestaat uit een couplet dat drie keer herhaald wordt. De tweede keer aangevuld met de vocale capriolen van Nina Hagen. De derde keer achterstevoren afgespeeld. Iets wat je alleen maar ontdekt, door het in rewind te beluisteren op de platenspeler. Hilarisch. Samen met vrienden wordt Fisch Im Wasser een soort lijflied, dat we met enige regelmaat hardop op het schoolplein zingen. Het wordt dat jaar zelfs een keer gebracht tijdens de Goed Nieuws Show van Sonja Barend, gevolgd door een twijfelend applaus. Ondertussen zit het nummer weer als een oorwurm in mijn hoofd en tovert het een brede glimlach op mijn gezicht. Illustrerend waarom Fisch Im Wasser de juiste keuze is voor deze battle.
Sie will ein Fisch im Wasser sein,
Im flaschengrünen, tiefen See.
Sie will mit Wasser sich besaufen
Und paar Blasen blubbern lassen.
Was Sie dann will,
Das ist mit Neptun schweigen.
Und in Ruhe tun was sie sonst nie tut,
Was Sie sonst nicht kann und so h h.
Keuze Leendert Douma: Nina Hagen Band – Naturträne (1978)
Kippenveltrekkend indrukwekkend
Nina komt telkens weer terug in mijn leven. Met name het eerste titelloze album van de Nina Hagen Band. Zo was ik als puber nogal onder de indruk van vrienden die het liedje Fisch Im Wasser (zie boven) volledig konden zingen, niet alleen rechtuit maar ook achterstevoren. Ook was ik nogal onder de indruk van een aantal hanenkammen die een wilde pogo startten toen het nummer Wau Wau op de draaitafel werd gelegd (Ich bin ein Hund! Ich bin ein Hund!). Twee minuten lang het ultieme punkgevoel. Jaren later werkte ik als operatieassistent in een Utrechts ziekenhuis. Ik was daar nogal onder de indruk van een gynaecologe die – als de patiënte eenmaal onder narcose was – het cassettedeck op de OK aandeed en op de klanken van Unbeschreiblich Weiblich het mes zette in weer een vrouwenlichaam.
Ik was nogal onder de indruk van hoe Nina zong op een concert na het vallen van de Berlijnse Muur (nee, niet die megalomane shit van Roger Waters, maar eentje met Udo Lindenberg en andere lokale bands). En ik was nogal onder de indruk toen ik nog niet heel lang geleden het integrale Rockpalast-concert van de Nina Hagen Band uit 1978 zag. Wát een strakke band! Wát een geweldige performance! Hoogtepunt van het concert was toen er even wat gas werd teruggenomen voor het nummer Naturträne. In een soort bizarre ballad mocht Nina Hagen alle uithoeken van haar stembereik laten horen, met name de hogere regionen. Het is 47 jaar na dato immer nog kippenveltrekkend indrukwekkend.
Keuze Naomi Mertens: Nina Hagen Band – Auf ‘m Friedhof (1978)
Jesus? … Hier ist Nina!
Op mijn veertiende maakte ik kennis met Nina Hagen, op het verzamelalbum dat ik vond. Het sprak meteen enorm tot de verbeelding: zo’n stoere vrouw die feministische nummers zingt, of zo interpreteerde ik die tenminste. Auf ‘m Friedhof verscheen als vierde nummer op de B-kant van het debuutalbum Nina Hagen Band uit 1978.
Hagen zingt hier met haar klassiek geschoolde stem en hoge uithalen hoe ze op een kerkhof ligt, als een vampier. Ze kan haar stem laten klinken als een zingende zaag en bezorgt menige luisteraar kippenvel. Ook ik kon het als veertienjarige soms wel uitschreeuwen van frustratie. Van een god moest je het blijkbaar niet hebben, want Gott is tot. Ondanks dat begreep ik dat Nina net als ik soms pogingen deed om zich een god te wensen: Jesus?… Hier ist Nina!, in de hoop dat er tenminste iemand was die haar zou horen. Dat bleek later meer dan goed te komen.
Keuze Quint Kik: Nina Hagen Band – African Reggae (1979)
Au, au! Kastration
Ze was een van de vaste waarden op de maandelijkse geschiedenisfeesten in De Grote Catacomben in Utrecht: Nina Hagen. Unbeschreiblich Weiblich gold anno 1992-’93 als een onmisbaar ingrediënt in de set van drive-in Yellow Magic Tom. Als de dj haar dreigde over te slaan, kwam vriendin en studiegenoot Hèlen in het geweer om Nina te claimen. Hèlen liet niet met zich sollen, Nina zelf evenmin.
Tijdens de punkjaren kwam de Nina Hagen Band op vanuit Berlijn, al was de frontvrouw van origine afkomstig uit Oost-Duitsland. Toen haar moeder het aanlegde met haar stiefvader, de protestzanger Wolf Biermann, mocht niemand in de klas meer naast haar zitten. Een kindertrauma van heb ik jou daar, waar zich een tegendraadse, buitenissige en aan de lopende band provocerende anti-ster uit ontwikkelde.
Toen Biermann in ’76 het land uit werd gegooid, volgde Nina haar stiefvader naar het verdorven Westen. Na omzwervingen in Londen, waar ze de Slits in actie zag en Ari Up bevriende, keerde ze terug en hielp Biermann haar aan een platencontract. Het debuut werd wisselend ontvangen: lauwe kopie van UK-punk vs. het beste sinds Kraftwerk. Het perscircus was sowieso niet aan haar besteed.
Was soll ich denn aber in Africa als Frau, als Frau
Wenn der schwarze Mann die schwarze Frau kastriert
Au, Au! Kastration
Dat bleek eens te meer, toen de opvolger Unbehagen een instant succes werd en de talkshows bedelden om interviewverzoeken. Ze kregen more than they bargained for: zie het ongemak van de buis druipen in de video bij de punky dub reggae meets opera van African Reggae. In Hagen’s versie van pank (sic) slaat een bedrieglijk hedonistische toontje onverwacht om in onverbloemde kritiek op het patriarchaat.
Keuze Jeroen Mirck: Eisern Union (2001)
Vrouw van het volk
Hoe excentriek Nina Hagen ook altijd is geweest, ze was ook altijd een publiekslieveling. Net zoals haar voormalige minnaar Herman Brood dat in Nederland was. Als vrouw van het volk nam ze eind jaren negentig het clublied op van de Oost-Berlijnse voetbalclub 1. FC Union Berlin. Tijdens de Duitse bekerfinale van deze club in 2001 tegen Schalke 04 zong ze dit nummer, Eisern Union, in het uitverkochte Olympiastadion in Berlijn. Ook dat is Nina.
Keuze Remco Smith: Sometimes I Ring Up Heaven (2010)
Curieus natuurlijk. Een zeldzaamheid
Nina Hagen was toch een soort van vleesgeworden vrouwelijke anti-christ. Zoals hierboven ook al staat: de recalcitrante puber die vanaf eind jaren 70 tegen heel veel heilige huisjes trapte, gewoon omdat het kon.
In 2005 heeft zij zich als vrijwilliger aangesloten bij een instantie die zich bezig hield met kerkelijk vrijwilligerswerk voor militairen. Door dit werk was haar interesse in religie gewekt. Dat ging zelfs zo ver dat zij zich in 2009 heeft laten dopen bij de Evangelisch-Reformierte Kirche in Schüttorf. Onwillekeurig ging ik aanvankelijk nog uit van ironie, een andere kant van het kunstwerk dat Nina Hagen heet. Toch zijn er redenen om haar in deze serieus te nemen. Eén van die redenen is dat zij in 2010 het Engelstalige album Personal Jesus heeft opgenomen. Een soort van gospelalbum, inclusief kerkkoren en veel hele expliciete verwijzingen naar God, Jezus, de hemel en wat dies meer zij. Een heel erg sterk album is het niet maar zelfs binnen het oeuvre van Die Hagen wel behoorlijk curieus.
Het allerlaatste liedje van deze plaat is een onvervalste blues over haar contact met de hemel. Een wonderlijk maar eigenlijk wonderschoon liedje over religie. Met een stem die ergens hangt tussen Alison “VV” Mosshart en Mavis Staples. Maar die toch is van Nina Hagen. Wie had dat gedacht.
Keuze Marco Groen: Run On (2010)
Van protestzanger naar protestant
Jij zult voor je zonden gestraft worden, Nina Hagen! Je kan er een hele tijd van weggelopen, maar uiteindelijk zal god met je afrekenen. O wacht, dat weet je gewoon en steekt er de draak mee. Je hebt immers een carnavaleske uitvoering van de traditional Run On uitgebracht.
De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat die versie best leuk is. De bloedserieuze toon die artiesten als Blind Boys of Alabama en Johnny Cash erin hebben gelegd is volledig verdwenen en vervangen door aanstekelijke vrolijkheid. En dat bij een nummer over een wraakzuchtige, kleingeestige god!
Run On is sowieso in goed gezelschap op het album Personal Jesus. Hierop zijn meerdere nummers te vinden die op bijna godslasterlijke wijze aan de man worden gebracht. God’s Radar, Down At the Cross, Take Jesus With You en uiteraard Personal Jesus zoals je ze niet eerder gehoord hebt. De inspiratie voor het opnemen van dit album komt uit onverwachte hoek. Nadat Frau Hagen The Dixie Hummingbirds had ontdekt had ze zoiets van dat wil ik ook. Het was sowieso een rare periode in het leven van de dame met een opmerkelijke levensstijl. Een jaartje eerder had ze zich laten dopen en werd ze plots aanhanger van het evangelisch christendom. Hoewel, plots… Nina Hagen zag al eerder de hand van god in haar leven. Want hoe kun je nu immers zoveel drugs gebruiken zonder dat je op een onbewaakt moment opeens bij Petrus aan de poort staat? Dan moet het bijna wel zo zijn dat god jou de hand boven het hoofd houdt, was de gedachtegang van Hagen. De bekering bleek geen bevlieging te zijn, het was welgemeend en bovenstaand album was een stuk serieuzer bedoeld dan dat de uitvoeringen van de verschillende nummers suggereren. Iets op plechtige, uitgestreken wijze zingen is simpelweg niet aan Nina Hagen besteed.
Wat dat betreft is zij een beetje de Duitse variant van Gerard Reve, een bekeerling bij wie je ook nooit wist waar je aan toe was.
Headerfoto via SpreeTom op Wikipedia