Wie geen muziek in zich heeft, Door harmonie van zoete tonen niet wordt geroerd, Die man is geschikt voor verraad, voor list en roof; Zijn geest is traag als de nacht, Zijn gemoed duister als de onderwereld: Vertrouw zo iemand nooit! O, hoor toch die muziek!
Aldus William Shakespeare in zijn toneelstuk De Koopman van Venetië. Shakespeare stierf op 23 april 1616 en werd 52 jaar eerder op mogelijk diezelfde 23 april geboren, reden genoeg om 23 april uit te roepen tot Shakespeare Day. Componisten als Mozart, Verdi, Berlioz, Mendelsohn en Prokofjev hebben zich laten inspireren door de teksten van de Engelse dichter en toneelschrijver. Op de vooravond van Shakespeare Day onderzoekt Ondergewaardeerde Liedjes naar de invloed van de grootste tekstschrijver ooit op de popmuziek.
Hoor toch die muziek.
Keuze Marcel Klein: Twelfth Night – Love Song (1982)
Een mooie les
Begin tachtiger jaren ontstond een nieuwe vorm van symfonische rock. Vanuit de zeventiger jaren hadden we onder andere Pink Floyd, Genesis en Yes gehad, kwam de punk in opkomst en tegen het licht dat het allemaal wat anders moest worden, ontstond een nieuwe lichting bands in een subgenre wat neo-prog genoemd werd. Een bekende band is uiteraard Marillion, maar ook IQ, Pendragon en Pallas ontstonden. Wellicht zelfs nog een voorloper van de genoemde bands was Twelfth Night. Op zoek naar een bandnaam, kwamen ze uit bij het boek van Shakespeare Twelfth Night wat begon met de openingszin: If music be the food of love, play on. Het was voor de bandleden helder dat de naam dus Twelfth Night zou heten. Play On werd later ook nog de titel van hun biografie.
Twelfth Night maakte bij de start instrumentale symfonische rock, richting het hardrock spectrum. Zanger Geoff Mann kwam bij de band toen hij voor een instrumentaal nummer de lyrics schreef. Dit werd Sequences, hier heb ik al eerder een blog over geschreven.
De zang van Geoff Mann is apart. Hard, direct, emotioneel, maar uitstekend passend bij de harde gitaarklanken, stevige keyboards en strakke ritmesectie van de band. In de samenstelling met Geoff Mann is er maar 1 studioalbum gemaakt, Fact And Fiction uit 1982. Geoff verliet de band in 1984 om dominee te worden in de Anglicaanse kerk, maakte zelf nog een aantal albums, maar overleed in 1993.
Het album Fact and Fiction heeft onder symfonische rockfans wel een cultstatus. Het is niet het best geproduceerde album aller tijden, niet alle nummers lijken even goed uitgevoerd, maar het klopt allemaal. Het album is opgenomen op momenten dat de studio niet verhuurd was, dus meestal in de late en vroege uurtjes van de dag (en nacht). Stevige muziek, maatschappij kritische teksten en een wat sombere toekomstblik. Natuurlijk hoorde dit bij de tijdsgeest van die jaren, maar de band vond het ook iets te veel van het goede en vroegen dus Geoff om ook een hoopvolle tekst te schrijven.
En dan lijkt de cirkel al rond. Love Song is een titel die teruggrijpt op het werk van Shakespeare, zelfs in de aanleiding waarom de band zo is gaan heten. Het is daarnaast een lied van hoop. Een a-typisch nummer op het album, maar een hymne die op concerten altijd het hardst werd meegezongen. Ja, je hoort dat Geoff Mann al op een andere manier naar de wereld kijkt, maar zijn emotionele zang, zijn oprechtheid en de ondersteunende werking van de instrumenten, maken dit een mooi nummer met een oproep om anders na elkaar te kijken.
Love is a love is a love is a love is
An open door
And it doesn’t make any difference
The colour of anyone’s skin
We need the rejection of prejudice
Let peace come flooding in
Jealousy is just a parasite hatred is disease
Respect for human dignity
Become skittering wind blown leaves
Een mooie les van een bijzonder band en zanger!
Keuze Jeroen Mirck: The Tragically Hip – Cordelia (1991)
Gelaagd
William Shakespeare is altijd een inspiratiebron geweest voor componisten, maar er zijn weinig composities die zo gelaagd naar de grote meester van het theater verwijzen als Cordelia van The Tragically Hip. Ogenschijnlijk is hier sprake van een simpele verwijzing (die in de titel al wordt verklapt), maar zanger/tekstschrijver Gordon Downie (1964-2017) zou niet de hyperactieve poëet zijn die hij altijd was als hij niet nog wat extra referenties cryptisch in zijn tekst had verstopt.
De titel-verklaring schuilt in twee regels uit het refrein: I’m not Cordelia, I will not be there. Deze uitroep verwijst uiteraard naar de jongste dochter van King Lear, die door hem wordt onterfd en verbannen omdat hij denkt dat ze niet loyaal aan hem is, maar er uiteindelijk als enige voor hem is als de koning krankzinnig is geworden. De liefde voor haar vader is onvoorwaardelijk, ongeacht alles dat is gebeurd.
Downie zingt dat hij een dergelijke opoffering niet kan opbrengen voor iemand die zijn eigenwaarde ontleent aan roekeloosheid, just for the thrill of it. En juist in de voorbeelden van die roekeloosheid duiken meer verwijzingen naar Shakespeare op. De meest evidente is deze:
Treading the boards, screaming out Macbeth
Just to see how much bad luck you really get
Shakespeares toneelstuk MacBeth zou zijn vervloekt, waardoor alleen het uitroepen van de titel al ongeluk zou brengen. Daarom werd er vaak naar verwezen als The Scottish Play. De uitroep Macbeth! is natuurlijk niet écht een waagstuk, maar lijkt te verwijzen naar iets anders: plankenkoorts, ofwel podiumvrees. Die angst klinkt al door in de eerste regel van het nummer: Angst on the planks. Is de podiumangst van een acteur of artiest niet vergelijkbaar met die van een inbreker, een bankrover of een blufgozer die van een hoge brug wil springen? Of van de stierenvechter, over wie Downie zich afvraagt of de stier nu bozer is op de rode doek of de man erachter?
Het nummer Cordelia lijkt dus te gaan over Shakespeare en plankenkoorts. Over de meester van het theater en de ondraaglijke druk van het theater. Maar tegelijk, zo lees ik op Songmeanings.com, zou er nog een diepere laag onder alle beeldspraak kunnen schuilen: de Canadese zanger schreef het nummer in het begin van de negentiger jaren, toen Engelstalig Canada overhoop lag met de separatistische beweging uit het Franstalige Quebec. Als een soort Cordelia zou het Engelstalige landsdeel zich verzetten tegen de onredelijke eisen van Quebec. Die politieke fricties kun je ook lezen in de verwijzingen naar onder meer een bankroof (geld blijven betalen aan het financieel afhankelijke Quebec), een ring-gevecht en (politiek) acteerwerk.
Dit is het prachtige van The Tragically Hip: de teksten van Gord Downie zijn dermate gelaagd dat je er telkens nieuwe betekenis in kunt herkennen en er dus eindeloos naar kunt blijven luisteren. Net zoals de hele wereld het werk van Shakespeare na eeuwen nog steeds blijft spelen.
Keuze Marco Groen: My Dying Bride – For My Fallen Angel (1996)
Gevoel omlijst met violen
Iedereen die wel eens een dierbare heeft verloren heeft ongetwijfeld te maken gehad met gevoelens van onmacht, een stukje van jezelf dat sterft en misschien zelfs het idee dat er onrecht geschied is. Allerlei heftige emoties die gebundeld worden ,elkaar beïnvloeden en versterken. Alles bij elkaar zorgt het voor een mentale staat van ‘zijn’ dat wellicht overeen zou kunnen komen met het ondergaan van een aardbeving; alles dat je eerder als een vaste waarde beschouwde, blijkt uiteindelijk net zo variabel te zijn als elk ander aspect van het leven. Wat overblijft is een gevoel dat zich niet zo gemakkelijk laat uitdrukken, iets dat lastig is over te brengen aan een ander persoon.
Maar gelukkig hebben we voor dit soort situaties muziek, dichters en andere kunstenaars die hier een stuk beter in slagen! Een combinatie van die twee eersten is For My Fallen Angel van My Dying Bride. De muziek van My Dying Bride wordt doommetal genoemd, maar zou je ook kunnen beschouwen als een hybride van doom/Gothic/psychedelisch en een vleugje deathmetal. In het verleden werd de band wel gezien als een van de Grote Drie in death/doommetal, samen met Paradise Lost en Anathema (die later een heel ander pad ingeslagen is).
Zoals gezegd behandelt For My Fallen Angel een nogal zwaar thema, hoewel het nummer voor velerlei uitleg vatbaar is, is de rode draad duidelijk het kwijtraken van een geliefde, waarbij je jezelf kan afvragen of de lyrics vertellen dat dit komt omdat de liefde simpelweg ‘op’ is, of omdat die geliefde sterft. Persoonlijk zie ik meer in dat laatste, wat dan wel weer een redelijk letterlijke uitleg van de tekst lijkt te zijn. De grootste onderbouwing hiervan zit in het eerste deel van de tekst, de eerste drie coupletten, die allemaal van My Dying Bride zelf afkomstig zijn: de protagonist zwelgt in het verdriet en zingt (mijn inziens) letterlijk over de dood van zijn grote liefde. Maar dan… komt Shakespeare in het spel. Het vierde en laatste couplet is afkomstig van Venus en Adonis; het eerste lang verhalende gedicht van de dichter/toneelschrijver/acteur uit de Engelse renaissance. Dit specifieke deel beschrijft de dood van het liefje van Venus, Adonis (die de liefde van de godin van de liefde eigenlijk totaal onwaardig is, maar dit terzijde).
Love’s golden arrow
at him should have fled
and not Death’s ebon dart
to strike dead
Waarbij My Dying Bride elke mannelijke vorm (him) heeft vervangen door her/hers. In het oorspronkelijke gedicht is Adonis tijdens het jagen om het leven gekomen door een aanval van een wild zwijn en dat terwijl zijn geliefde (Venus/Aphrodite/Asarte) hem nog wel zo gewaarschuwd had! De liefde en Adonis sterft, waarbij Venus tot het besef komt dat liefde eigenlijk niet als ‘echt’ kan worden ervaren zonder het bestaan van de negatieve aspecten hiervan, zoals obsessie, jaloezie, droefheid en andere emoties. Iets waartoe Adonis nooit in staat in is geweest, want Adonis houdt namelijk alleen maar van Adonis. My Fallen Angel van My Dying Bride lijkt niet zo ver te gaan. De liefde tussen de twee wordt niet betwijfeld. Met de dood sterft de liefde en blijft er een geestelijke leemte achter. En zoals de tekst al aangeeft: de tranen zullen de komende jaren niet opdrogen.
Muzikaal is For My Fallen Angel ook een zeer interessant nummer. Het betreft hier namelijk een orkestrale compositie, compleet met violen en synthesizers. De serene sfeer die dit oproept doet denken aan een vroegere, minder jachtige tijd, toen dorpsomroepers nog de functie van smartphone vervulden. Live voegt de zanger van het stuk vaak extra dramatiek toe, door op het podium de meest hartverscheurende poses aan te nemen. Het licht achter de man zorgt ervoor dat de toeschouwers voornamelijk een silhouet zien, wat het aandoenlijke plaatje compleet maakt.
Keuze Joop Broekman: Supergrass – Richard III (1997)
Hou het simpel
Zelf heb ik helemaal niks met Shakespeare. Op de middelbare school heb ik er wel iets over meegekregen, wanneer het over Engelse literatuur ging. Kan me ook niet meer herinneren dat ik een boek over hem gelezen heb. Dus echt interessant kon ik het toen nooit gevonden hebben, denk ik. Maar het schijnt een verrijking te zijn van je algemene kennis. Dus er is misschien nog hoop.
Bij Richard de Derde (een Engelse koning) denk ik altijd aan de allereerste aflevering (The Foretelling) uit het begin van de Blackadder-reeks. Waarin Edmund Blackadder mee moet doen aan een veldslag, maar het vinden van een tegenstander om te doden valt niet mee. Na zijn sanitaire stop in de struiken ziet hij dat iemand zijn paard probeert mee te nemen. Met een ferme zwaai van zijn zwaard onthoofd hij de paardendief, die tot zijn grote schrik en ontzetting de koning (en ook zijn oom) blijkt te zijn. En waar zijn schildknaap Baldrick vervolgens de woorden Oh, dear. Richard the Third uitspreekt. Op een toon die uiteraard niet veel goeds voorspelt
Die toon is het bruggetje naar mijn bijdrage. Een beetje Britse band heeft wel iets met Shakespeare gedaan. Bij Supergrass was het meer toeval. De band gebruikte namen van personen om songs te onthouden, wanneer ze aan het opnemen waren. Zo ook bij hun tweede album (In It For The Money). Wat eerst nog Richard heet, wordt later omgedoopt naar Richard III, naar het gelijknamige toneelstuk van Shakespeare. De (werk)titel was bedacht omdat het nummer nogal onheilspellende toonsoorten heeft, en voor Supergrass-begrippen daardoor wat donker en somberder klinkt. Het toneelstuk was tenslotte ook niet zo heel erg vrolijk. De heren bedenken er een dito tekst bij, en het nummer is compleet.
Got it today, what a day, thanks a million!
Spent too much time wondering why I got a feeling
I know you wanna try to get away,
But it’s the hardest thing, you’ll ever know!Waited in line, a terrible time, over to near you,
Fading away, nothing to say, you’re all that I’m hearin’,
I know you wanna try to get away,
But it’s the hardest thing, you’ll ever know!
Keuze Ronald Eikelenboom: De Kift/Franz Ferdinand – Heisa-Ho (2008)
Veel drukte om niets
Twee liedjes in deze bijdrage. Of beter, twee keer hetzelfde liedje
Typisch iets voor De Kift. Men neme een stuk poëzie, wat gitaren en een paar blazers en je hebt iets unieks. Voor Heisa-Ho werd gekozen voor Balthasar’s lied uit het toneelstuk Much Ado About Nothing, in de vertaling van Willy Courteaux. Muzikaal gezien werd er een gitaar rif geleend van Wire, uit het nummer Champs. Een beetje tuba er bij voor de basklank en klaar.
Hetzelfde jaar nog werd Heiso-Ho gecoverd door Franz Ferdinand in het kader van een uitwisselingsprogramma. De Kift nam Love And Destroy op, als Liefde en Puin, en Franz Ferdinand ging voor Heisa-Ho. Simpelweg terug naar de tekst van Shakespeare zelf, op dat refrein na. Want waar Balthasar Hey Nonny Nonny zingt, hoor je Alex Kapranos zijn tong breken op die Ei en G klanken in Heisa-Ho-Joechei. Wat het geheel natuurlijk wel zijn charme geeft.
Keuze Alexander Honderd: Mumford & Sons – Sigh No More (2009)
Een ode aan z’n inspiratie
Tijdens mijn studie Engelse Taal en Letteren is uiteraard veel aandacht besteed aan Shakespeare. Naast de onvermijdelijke MacBeth en Hamlet zijn mij 2 toneelstukken het beste bij gebleven. Eén van de andere grote tragedies, King Lear, maar mijn favoriet is de bij het grote publiek veel onbekendere komedie Much Ado About Nothing. Dat Much Ado About Nothing een stuk makkelijker leesbaar is, doordat het grotendeels als proza is geschreven en de briljante film-versie van Kenneth Branagh net in de videotheek lag, heeft daar ongetwijfeld aan bijgedragen.
Makkelijke keus dus, deze battle, Sigh No More . Titeltrack en openingsnummer van Mumford & Sons eerste studio-album. Het nummer zet meteen neer waar de band goed in is, krachtige vocalen onder begeleiding van traditionele folk-instrumenten, met veel passie en bombast. Meer dan we eigenlijk van folk verwachten. De triomfantelijke finale waarin de schoonheid van de liefde bejubeld wordt, is voor mij het hoogtepunt van het album.
Bands die Shakespeare oppakken om hun muziek aan op te hangen, lopen het risico nogal gekunsteld over te komen. Zoals bijvoorbeeld de twee thema-albums MacBeth en King Lear van Rebellion. Of ze komen niet verder dan het toepassen van een stukje tekst, zoals Lordi’s Something Wicked This Way Comes van het album To Beast Or Not To Beast. Dit geldt beslist niet voor Sigh No More. Mumford & Sons hebben met Sigh No More niet alleen gebruik gemaakt van Shakespeare’s tekst, ook qua thematiek en in opbouw sluiten de twee op elkaar aan. Van de onbetrouwbaarheid van mannen tot de triomf van echte liefde. Het nummer is niet alleen een ode aan de liefde, maar ook echt een ode aan z’n inspiratie.
https://www.youtube.com/watch?v=6SkLweGve1E
Keuze Tricky Dicky: Fink – Shakespeare (2014)
Fuckin’ tragedy
Net als ieder ander heb ik op de middelbare school Shakespeare moeten lezen. Uiteindelijk stopte de teller op 3; twee tragedies en een komedie: The Merchant Of Venice. De laatste ook nog als boekbespreking. Nu ben ik een fervent lezer en ook toen was mijn boekenlijst twee keer langer dan het minimum, maar Shakespeare, net als de Oud-Nederlandse boeken zoals Esmoreit, konden mij gestolen worden. Het zal met mijn instelling te maken hebben; wanneer je het met één zin kan zeggen waarom zou je dan meer woorden gebruiken. Wollig taalgebruik is dus aan mij niet besteed. Wel weer grappig zijn mensen die zoveel moeilijke woorden willen gebruiken dat ze er niet meer uitkomen of een volstrekt onsamenhangende zin brouwen. Vooral degenen met de ‘hete aardappel’ in de keel bezondigen zich hier vaak aan in een poging zich meer voor te doen dan ze feitelijk zijn. Nee, intelligentie zit niet in het gebruik van dure woorden verstopt. To be or not to be.
Ik vraag mij regelmatig af of de gewone en ongeletterde man of vrouw in de Middeleeuwen ook zo wollig praatten. Ze konden tenslotte nauwelijks lezen of schrijven; deze luxe was aan de geestelijken en sommige hooggeplaatsten voorbehouden, alhoewel veel adellijken een lezer in dienst hadden. Ik kan mij dus nauwelijks voorstellen dat er zo wollig gesproken werd, want de adel in die dagen had bijzonder weinig geduld. Volgens de digitale encyclopedie ontwikkelt zich vanuit de vele dialecten in Nederland vanaf 1550 onder invloed van een streven naar uniformiteit en standaardisatie het Nieuw-Nederlands. Geleidelijk groeien spreektaal en schrijftaal uit elkaar. In de 17de eeuw zelfs zodanig dat een schrijftaal ontstond die tegenwoordig stijf en gekunsteld aandoet, vooral door sterke invloed van de woordenschat van het Frans en de grammatica van het Latijn. Een omgekeerde ontwikkeling vindt plaats vanaf eind 19de eeuw, als spreektaal en schrijftaal weer naar elkaar zijn toegegroeid in het moderne Nederlands. Tegenwoordig bemerk ik weer een omgekeerde beweging gezien de vele veelal Engelse woorden en de gebrekkige beheersing van de Nederlandse spelling en punctuatie.
Dus waarom die fascinatie voor Shakespeare? En waarom moet hij op school verplicht gelezen worden? Wat heb je er aan in de verdere leven? Geschiedenis en in mindere mate Aardrijkskunde kan ik begrijpen, maar wanneer heb je dat wollige taalgebruik nodig? If I profane with my unworthiest hand. This holy shrine, the gentle fine is this: My lips, two blushing pilgrims, ready stand to smooth that rough touch with a tender kiss. Wanneer ik mijn vriendin zo ten hof had gemaakt had ze minimaal gedacht dat ik een verkeerd pilletje had genomen, maar waarschijnlijker was een dringend belletje naar 112: een ontsnapte gek!
En dus sluit ik mij bij de wijze woorden van Fink aan.
Oh why, oh why do they teach us Shakespeare
When you’re only 16, with no idea, what it all means
Oh Romeo, oh Romeo he thinks it’s a love thing
All masks and kisses from the balcony
It’s deeper than that bro, it’s a fuckin’ tragedy
[polldaddy poll=10300608]
