Muziek en stilte, die twee lijken elkaar uit te sluiten. Except, they don’t.
Als het je als liedjesschrijver lukt om de stilte te vangen in je muziek, dan ben je een grote. Het is makkelijk om een flinke bak teringherrie te produceren, het verwoorden van het niets, de leegte, dat is een heel ander verhaal. Niet voor niets zijn veel liedjes die over de stilte gaan helemaal niet stil, maar bombastisch of hyperdepieper.
Nee, dan deze liedjes.
Keuze Martijn Janssen: The Police – Tea In The Sahara (1983)
Overpeinzen van verbroken beloftes
Stilte en muziek, het lijken twee tegenpolen. Hoe krijg je een verstild effect, waar eigenlijk geen geluid bij hoort, door juist geluid te maken? Toch worden er regelmatig pogingen gedaan, vooral in de ambient en filmmuziek hoek. Maar ook in de pop- en rockmuziek zijn er artiesten die zich eraan wagen.
Zo rond 1984 was The Police zo’n beetje de grootste band ter wereld. Hun hit Every Breath You Take was overal te horen en het album waar het op stond, Synchronicity, was een groot succes. Begonnen als punk bandje met een voorliefde voor reggae, was hun muziek nu een stuk universeler. Het nummer Tea In The Sahara, de laatste track van dat album, laat echter horen dat de band nog niet helemaal van hun roots was weggegaan. De dub-/reggae-invloeden zijn te horen in de ruimte tussen de noten.
Het is deze ruimte waardoor het nummer al lang een favoriet van mij is, net zoals Walking On The Moon. Door ernaar te luisteren ga je vanzelf onthaasten. De muziek dwingt je rust te nemen. En de tekst over drie zussen die met een prins afspreken om in de Sahara thee te drinken, totdat de prins een keer niet meer komt en de zussen overlijden. Die tekst laat je nadenken over het verbreken van beloftes en de gevolgen daarvan. Zo is het een ideaal nummer voor de zondagmiddag, een rustpunt in drukke tijden.
Keuze Willem Kamps: Sigur Rós – Svefn-G-Englar (1999)
Toegewijde gelukzaligheid
Verstilling in de muziek, tja, hoe laat je die horen? Diminuendo, dolce, placido, tranquillo, zoals de Italianen ingetogen musiceren noemen? In elk geval gas terug, even geen fortissimo, geen capriccioso. Weg dus van het overweldigende. Beheerst, sereen, kalm, alles in stemmige harmonie; geest en klankkleur. Maar verstilling is ook leegte, in de zin van weids, uitgestrekt, oneindige vergezichten. Niet om je kleinheid te benadrukken, maar down to earth, je bezinnen, introspectief. En waar anders dan Italië vind je de optimale omstandigheden voor die gemoedstoestand? IJsland.
In dat dunbevolkte IJsland stikt het van de muzikanten, van heftige herrie – Jet Black Joe, Kaleo, Sólstafir – tot helende hymnes – Ólafur Arnalds, Samaris, Sigur Rós. Dit laatste kwartet leerde ik kennen toen in ’99 hun tweede album uitkwam, Ágætis Byrjun, wat ‘goede start’ schijnt te betekenen. Mijn IJslands mag geen naam hebben. Het weinige dat ik herken is son en dottir, de toevoegingen aan de voornaam van pa om aan te geven dat het om zijn zoon of dochter gaat. Een patroniem.
Op Ágætis Byrjun staat Svefn-G-Englar (slaapengelen), eerder uitgebracht als EP en, ondanks de lengte, veel gedraaid op de radio. Vooral het verdwenen Kink FM. Sowieso is het een atypisch nummer voor in de ether. Afgezien van een paar Pink Floyd-achtige gitaarmomenten, is het een traag voortschrijden van repeterende, licht echoënde, sferische klanken, aangevuld met de ijle, hoge zang van Jónsi Birgisson. Het refrein – als je dit al zo kunt noemen – bestaat uit niet meer dan tjú, tjú, tjú, tjú.
Kijk en luister naar de officiële clip, waarin een aantal sons en dottirs met het downsyndroom, verkleed als engelen, in slow motion een passende choreografie uitvoert op de muziek van Sigur Ros’ Svefn-G-Englar. Toegewijde gelukzaligheid in desolate leegte… Dan sta je weer met beide benen op de grond.
Keuze Hans Dautzenberg: Boards of Canada – You Could Feel The Sky (2002)
Muziek en stilte verbonden in concentratie en oplossen
Soms weet een liedje te raken op een zachte plek. Dat gebeurt niet altijd en ook niet altijd even hard, maar soms gebeurt het. Mij overkwam het ooit met One van U2 op een onverwacht moment en niet zo lang geleden nog met Something On Your Mind van Karen Dalton. Ik luister en bam! Iets raakt me ergens op een sweet spot. Nee, ik ben niet weekhartig. Ik huil ook niet bij elke film (maar moet soms wel even slikken).
Verderop in die emotie zit ook stilte, of beter: verstilling. Het punt waarop de wereld om je heen zich vernauwt tot dat gevoel dat het liedje bij je oproept. Als een zwart gat wordt je erin gezogen. Alles concentreert zich op dat ene punt. Zelfs de muziek lijkt te verdwijnen in je gevoel. Je staat stil in het moment. Ik denk dat iedereen dat gevoel wel kent en een liedje weet te noemen waarbij het gebeurde. Prachtig dat muziek zulke emoties kan oproepen.
Het tegenovergestelde weet muziek ook op te roepen. In plaats van een brandpuntachtige concentratie van gevoel naar binnen, zweef je weg. Verlies je jezelf. Los je op in tijd en ruimte. Met hetzelfde effect van tot stilstand komen. Je hoort de muziek niet meer. Je bent ín de stroom, verstild. Zo werkt – als ik me erop instel – de muziek van Boards of Canada ook. Het is dan ook eigenlijk niet goed één lied van Boards of Canada te kiezen voor deze battle. Als ik het album Geogaddi opzet, werkt de muziek als een landschap dat aan me voorbij trekt. Er zijn geen losse liedjes, het is één groot bewegend landschap van wisselende indrukken waar ik langzaam steeds meer zelf deel van wordt. Tot de wereld stil staat.
Keuze Ronald Eikelenboom: My Dying Bride & Lucie Roche – Of Lilies Bent With Tears (2011)
Metal zonder gitaren
In 2011 komt de Engelse band My Dying Bride vanwege hun 20 jarig jubileum met het album Evinta. Dit keer geen logge gitaarriffs, geen gegrunt of bruut gebeuk maar toetsen, strijkers en een operazangeres. En natuurlijk zanger Aaron Stainthorpe, die met zijn grafstem wat zinnen praatzingt. Maar desondanks net zo hard en somber als altijd.
Keuze Erwin Herkelman: Ludovico Einaudi & Greta Svabo Bech – Circles (2013)
Kippenvel kippenvel kippenvel
Waarom hij opeens voorbij kwam in mijn Discover Weekly-lijst van Spotify, geen idee. Het was niet zo dat ik veel naar dit soort muziek luisterde. Misschien had het zo moeten zijn… Want mijn wereld stond even stil en ik kon alleen maar luisteren naar de magische klanken die uit mijn speakers rolden. En pas toen de plaat was afgelopen was, kwam ik erachter dat mijn mond open stond. Zó’n indruk had het op mij gemaakt.
Ik luisterde het nog een keer. En nog een keer. En nog een keer… Adembenemend was het. Elke keer als ik het hoorde. De betoverende stem van Faeröerse Greta Svabo Bech. Hoog, heel hoog… precies zoals ik het graag hoor… De filmische muziek van de Italiaanse componist Ludovico Einaudi. De spanning die langzaam wordt opgebouwd en dan die geweldige muzikale explosie vlak voor het einde.
Het prachtige stuk is afkomstig van het album In A Time Lapse, The Remixes, uit 2013. En op een of andere manier kan ik bij het horen niets anders voor me zien dan een verlaten vennetje in een willekeurig bos. Iets te groen mos eromheen, bijna fluorescerend. De zon die fel door de takken schijnt en weerkaatst op het stille water. Geen zuchtje wind en in de verste verte geen sterveling te bekennen. Stilte. Pure stilte.
https://www.youtube.com/watch?v=oVb2TXj_Zg0
Keuze Tricky Dicky: Boudewijn de Groot – Portret (2015)
Woorden schieten (niet) te kort
Achter Glas heet het album uit 2015. Vol van mooie liedjes met intrigerende teksten. Centraal thema van het album is het omkijken naar vroeger; over relaties die er niet meer zijn, maar nog wel dezelfde emotie losmaken als toen ze nog wel actueel waren. Zoals gebruikelijk weet Boudewijn de Groot op poëtische wijze onderwerpen te beschrijven en emoties te vertolken.
Het allermooiste liedje is Portret; de afsluiter van het album. Vanwege de stilte en rust die daar heersen. De piano die een geluid produceert alsof het achter in de kamer opgesteld staat. Op een afstand, maar toch betrokken; net zoals de vertaalde ervaring van de zanger en componist. Het zielsdoorsnijdende vioolwerk. En dat rustpunt halverwege het lied. Bij een eerste beluistering vraag je je af waar het over gaat? Er wordt een tip van de sluier opgelicht wanneer je beseft dat hij een foto van een glimlachend meisje bekijkt.
Het is een foto van een 8-jarige kleindochter van een goede vriend. Net voordat ze een zware hartoperatie moest ondergaan, die ze helaas niet overleefd heeft. Het grijpt dan onmiddellijk naar de keel en de tranen schieten in de ogen. Dan begrijp je ineens dat het rustpunt in het midden van het lied de overgang van het leven naar de dood is.
Een jonge engel
Ogen gesloten
Handen in rust
Je proeft het verdriet van de familie en op de achtergrond hoor je een stem zeggen Alles is wit, Alles is zacht. Wellicht de moeder van het meisje, die de angst van het kind wilde wegnemen?
Het verlies van een kind is voor elke ouder ondragelijk en laat een gapend gat achter als een open wond, dat nooit meer heelt. Met slechts als herinnering een portret aan de muur. Achter glas.
Keuze Stefan Koopmanschap: FilosofischeStilte – Weightless (2015)
Deze muziek brengt een stilte in mijn hoofd teweeg die ik maar zelden heb ervaren
Het blijft knap als een artiest werkt op de scheidingslijn tussen geluid en stilte, en maar weinig artiesten weten echt de juiste balans te houden en het gevoel van stilte op de juiste manier in hun muziek verwerkt te krijgen. Toch lukt het af en toe wel. In de inzendingen voor deze battle zijn daar toch een aantal prachtige voorbeelden van te vinden, en sommige andere inzendingen hadden ook van mijn hand kunnen komen.
Vorig jaar liep ik echter tegen een release aan die de essentie van stilte zo enorm mooi wist om te zetten in muziek in de vorm van de Haagse producer Luuk Graham. Vanaf het moment dat ik I Forgot About It, When I Thought About It voor het eerst opzette wist de muziek die ik hoorde een stilte in mijn hoofd teweeg te brengen, die ik maar zelden heb ervaren. Het was de eerste track van de EP, Weightless, die mij meteen betoverde, en hoewel de hele EP een soortgelijk effect heeft is het Weightless dat voor mij typerend is voor het effect wat deze muziek op me heeft.
Vanaf de eerste tonen waan ik mij in de ruimte, een donkere plek met volle stilte. Er wordt ook gespeeld met stilte, soms valt de muziek weg tot een bijna-stilte, waardoor ik door de ruimte zweef. Ik zie sterren in de verte, planeten om me heen, terwijl ik doorzweef in de eindeloze stilte van de ruimte. De gitaar voegt een extra element toe, maar het blijft een droom. En aan het einde is mijn hoofd leeg. Heb ik een unieke stilte in mijn hoofd. Is dat de filosofische stilte waar de naam van de artiest naar verwijst? Het zal ongetwijfeld.
Ik vind het knap wanneer artiesten met teksten stilte kunnen omschrijven of zelfs stilte teweeg kunnen brengen, maar wanneer een artiest dit doet met alleen muziek is dat extra knap. Muziek is namelijk juist geluid, dus als je met dat geluid kan zorgen dat er stilte is, dan is dat een enorme prestatie. Het lijkt FilosofischeStilte gemakkelijk af te gaan.
Keuze Freek Janssen: Radiohead – Daydreaming (2016)
De stilte van een verloren moment, vervat in een unheimische cadans
Als er één band uitmuntend is in het uitdrukken van sferen, dan is het Radiohead wel. Dat komt vooral door gitarist Jonny Greenwood, die vaak de neiging heeft om filmische muziek te produceren.
Van hun laatste album A Moon Shaped Pool komt Daydreaming. Daydreaming is een haast hypnotiserend nummer dat je tegelijkertijd laat dagdromen, maar je ook een beetje van je stuk brengt. Er zit iets onheilspellends in: alsof er iets vreselijks gebeurt terwijl jij even niet zat op te letten.
Het liedje voelt alsof het de stilte van een verloren moment heeft weten te vervatten in een unheimische cadans.
[polldaddy poll=9700304]
