Rare stemmetjes en onwillekeurig komt Howlin’ Wolf in gedachten, maar ook Ian Siegal die vanuit zijn keel aparte klanken kan produceren. Of de Bee Gees, die met hun kopstemmen de glazen op de tafel kunnen laten barsten. Maar de meeste artiesten moeten het met hun geboortestem doen en gebruiken van tijd tot tijd wat hulpmiddelen, al dan niet in een gekke bui.
De bekendste in de populaire muziek is ongetwijfeld Peter Frampton in zijn Show Me The Way, maar er is meer….veel meer. Een greep.
Keuze Rob Gommans: Prince – If I Was Your Girlfriend (1987)
Lekkere funtrack
Genderbenders, zich non-binair identificerenden, queers: als er iemand in ongeveer elk van deze categorieën viel, was het wijlen Prince wel. Tenminste, in zijn wilde jaren ’80, toen-ie nog geen Jehova’s getuige was.
Zo voelde His Royal Badness in 1986 plotseling een alter ego oppoppen. Naam: Camille. Mogelijk koos hij die naam als eerbetoon aan de Franse intersekse-persoon Herculine Barbin, die hetzelfde pseudoniem gebruikte. Herculine/Camille werd in 1838 in Frankrijk geboren als meisje, maar later bepaalde een arts dat hij mannelijk zou zijn. Voor die tijd had Herculine een stiekeme relatie met Sara, een collega op de school waar hij/zij werkte. Herculine drong erop aan om haar te helpen om zich te kleden. Iets wat letterlijk terugkomt in de tekst van If I Was Your Girlfriend:
If I was your girlfriend, would you let me dress you
I mean, help you pick out your clothes before we go out?
Not that you’re helpless
But sometimes, sometimes those are the things that bein’ in love’s about
Terug naar 1986. Om het onderscheid duidelijk te maken tussen hemzelf en zijn alter ego, gebruikte Prince op alle Camille-nummers een stemvervormer. Geen heel ingewikkelde; hij speelde zijn zanglijnen gewoon sneller af dan hij ze had opgenomen. Resultaat is een nog hogere en geknepener stem dan de zanger van zichzelf al had. In totaal nam hij tien nummers op als Camille. Het gelijknamige album wilde hij uitbrengen zonder zijn eigen naam eraan te koppelen. Net als talloze andere Prince-projecten werd echter ook Camille op het laatste moment afgeblazen. Waarom is nooit helemaal duidelijk geworden.
If I Was Your Girlfriend en U Got The Look (duet met Sheena Easton) werden uiteindelijk wereldhits. De rest verscheen als losse tracks op zijn album Sign ‘O’ The Times (1987) en in de jaren daarna als B-kantjes, bootlegs en op Greatest Hits-albums. Het alter ego verdween uiteindelijk in de vergetelheid. Ondergewaardeerd door Prince zelf dus? Dat mag je best concluderen, want als Camille nam hij een aantal van de lekkerste electro-funktracks uit zijn hele carrière op.
Keuze Ton van Hoof: Winx – Don’t Laugh (1995)
Gelach
Hahahahahahah
Hahahahahahah
Hahahahahahah
Hahahahahahah
Hahahahahahah
Hahahahahahah
Hahahahahahah
Hahahahahahah
Hahahahahahah
Hahahahahahah
Hahahahahahah
Hahahahahahah
Hahahahahahah
Hahahahahahah
Hahahahahahah
Hahahahahahah
Hahahahahahah
Hahahahahahah
Hahahahahahah
Hahahahahahah
Keuze Ronald Eikelenboom: Cradle of Filth – Malice Throug The Looking Glass (1996)
Duizend jaar stemvervorming
Wie denkt dat stemvervorming iets is van de laatste jaren heeft het mis. Stemvervorming is al zo oud als de weg naar Rome, en telkens weer roept het weerstand op. Neem de grunt bijvoorbeeld. In de tiende eeuw bezoekt de Spaanse handelsreiziger Abraham Ben Jacob de Vikingstad Hedeby in Denemarken en schrijft over de lokale muziekscene: Nooit eerder heb ik lelijkere muziek gehoord dan die van de Vikingen in Hedeby. Het grommende gerochel dat zei voortbrengen doet mij denken aan huilende honden, maar dan valser. Twee eeuwen later schrijft Hildegard Von Bingen het muziekdrama Ordo Virtutum. De duivel, die in het stuk een rol speelt, wordt gezongen door een man die echter niet zingt maar gromt en gilt, omdat de duivel niet harmonieus kan zijn.
Kijken we naar de populaire muziek dan is The Who in 1966 een van de eerste bands die een grunt op een plaatopname vastleggen, bassist John Entwistle gromt er een Boris the Spider refrein uit.
Wie de grunt in de metal heeft geïntroduceerd is minder duidelijk. Er zijn meerdere bands/zangers die tegelijkertijd met deze vorm van stemvervorming zijn begonnen. Death met zanger Kam Lee en vervolgens Chuck Schuldiner, Tom G. Warrior bij Hellhamer en vervolgens bij Celtic Frost, Nic Bullen en Lee Dorrian bij Napalm Death en Chris Barnes van Canibal Corpse hebben allen bijgedragen aan de ontwikkeling van de grunt zoals we die tegenwoordig kennen.
Toen ik Dani Filth, zanger van Cradle Of Filth, voor het eerst beluisterde wist ik niet wat ik hoorde. Is dit één zanger of zijn het er twee? Het ene moment klinkt hij als een maniakale dwerg, het volgende moment als een boze reus. Wonderland lijkt nooit ver weg, en dat dankzij duizend jaar stemvervoming.
Keuze Stefan Koopmanschap: Kanye West – Love Lockdown (2008)
West gebruikt de autotune om het conflict ook in zijn stemgeluid duidelijk te maken
Stemvervorming is iets dat in moderne rap vrij regelmatig voorkomt. Door de meeste muzieksnobs wordt het gebruik van de techniek al vrij snel veroordeeld. En toch gebruiken zelfs levende legendes tegenwoordig technieken als autotune om hun creaties kracht bij te zetten.
Persoonlijk hou ik erg van het gebruik van technische snufjes om muziek extra kracht bij te zetten, maar is het in veel van de creaties van de nieuwe generatie (Nederlandse) rappers te veel voor mij. Aan de andere kant moet ik dan terugdenken aan Kanye West, een artiest die ik tot het tweede seizoen van Dissect niet heel erg serieus nam. Door de manier waarop Cole Cuchna het album My Beautiful Dark Twisted Fantasy uit elkaar trekt en analyseert heb ik ineens een enorme waardering voor wat Kanye West doet met zijn muziek.
En toch… ondanks dat ik voor Dissect niet heel veel van Kanye West moest hebben bedacht ik me dat ik wel zijn album 808s & Heartbreak had gekocht. En eerlijk is eerlijk, door mijn liefde voor Daft Punk had ik met Stronger al op een positieve manier kennis gemaakt met Kanye West. Ik raakte de verbinding met Kanye West wel kwijt door de gekken dingen die hij deed, en daarmee vergat ik even dat hij wel degelijk leuke muziek maakt.
Terug naar 808s & Heartbreak. En dan vooral Love Lockdown. Alleen al die bas. Veel dieper en lager hoor je ze niet. Heerlijk! En waar in de tekst duidelijk is dat Kanye West het heeft over een moeizame liefde, gebruikt West de autotune om het conflict ook in zijn stemgeluid duidelijk te maken. Het is niet zo maar een autotune omdat dat zo’n leuk effect geeft, maar de autotune heeft een duidelijke functie in Love Lockdown. En dat maakt het geheel des te krachtiger.
En ja, Kanye West heeft er nog wel een handje van om zichzelf te overschatten. Of in ieder geval om zo over te komen. Ik kan niet vaak genoeg seizoen 2 van Dissect aanraden om Kanye West veel beter te begrijpen. En zodra je een beetje meer begrip hebt over de persoon Kanye ga je zijn muziek vanzelf ook meer waarderen. Kortom, Kanye West is een ondergewaardeerd artiest, en zijn muziek, en vooral ook Love Lockdown, is ondergewaardeerd.
Keuze Tricky Dicky: Julian Casablancas + The Voidz – Human Sadness (2014)
Ongeloof
Het allereerste wat in mijn gedachten kwam was Peter Frampton’s Show Me The Way, maar dat is nauwelijks ondergewaardeerd te noemen. Mijn tweede keuze was Julian Casablancas met The Voidz, omdat ik na al die jaren nog steeds niet weet wat ik met het lied aanmoet. Het repeteert, het intrigeert, het schuurt , het irriteert. De tekst lijkt geschreven door een volslagen idioot; van de hak op de tak. Maar die beelden bij de clip….. op de een of andere manier past het precies en versterkt het één de ander.
Een klassieke opening met Mozart’s Requiem in D Minor om in een soort kakofonie van geluid en vervormde zang van Julian Casablancas te veranderen. Wellicht ook ingegeven door de onderwerpen in het lied: corruptie, hebzucht en de zanger’s relatie met zijn vervreemde vader. De video laat verschillende vormen van menselijk leed en beklemmende angst zien met op de achtergrond het einde van de wereld, terwijl de band als het strijkkwartet op de Titanic doorspeelt. Er is een jaar aan gewerkt. Aangrijpend is een understatement.
Human Sadness verdient het meerdere keren beluisterd te worden. Geen gemakkelijke kost, maar het is een meesterwerk.
Keuze Alex van der Meer: Kacey Musgraves – Oh What A World (2018)
Gouden moment, met een frons
Als het gaat om stemvervorming moet ik altijd eerst denken aan Bob Dylan. Gek genoeg. Op 9 april 1969 kwam zijn album Nashville Skyline uit. En daar klonk hij heel anders dan normaal. Zijn stem had een aardige metamorfose ondergaan. En daar had deze genie natuurlijk geen technische trucs voor nodig, laat staan een vocoder of autotune. Blijkbaar was dit toen als gevolg van het feit dat hij was gestopt met roken. Het album zelf was ook wat anders ten opzichte van zijn werk tot dan toe. Nashville Skyline was een country album.
En over country gesproken. Daar kan Kacey Musgraves ook wel wat van. Tot ze vorig jaar ineens een stuk meer mainstream klonk met het album Golden Hours. Je hoort me daar natuurlijk niet over klagen. Het album kreeg veel positieve kritieken en ik heb zelf gemerkt dat ik het vaak heb gedraaid. Maar toch. Eén van de echte prijsnummers van dat album heeft mijn denk-frons tussen mijn wenkbrauwen wat dieper gemaakt toen ik het voor het eerst hoorde.
En nu komen we eindelijk te spreken over de stemvervorming van mijn keuze. Er wordt bij het nummer Oh What A World geopend met een stem die door een vocoder is bewerkt. En deze stem komt aan het eind nog eens terug. Ik kan zelf hard gaan op een nummer met een goed geplaatste vocoder-stem maar toch moest ik hier juist echt even wennen. Was dit nu echt van toegevoegde waarde voor het nummer?
Na verloop van tijd liet ik me echter niet meer afleiden en tegenwoordig hoor ik onbevangen hoe knap en mooi het liedje is. Oh What A World zit voor de rest zo ontzettend goed in elkaar dat de vocoder het nummer voor mij niet omlaag haalt. Wat dat betreft is er bij mij sprake van spijkers op laag water geweest. Een echt goed liedje blijft gewoon een echt goed liedje. Hoe stemmen ook mogen klinken. Al was er gekozen voor de stem van Kermit de Kikker of voor een gastvocaal van Bob Dylan die onverwacht klinkt als een frisse koorknaap. Dat zou even wennen zijn. Maar ook dan blijven we hier hoe dan ook gewoon spreken van een gouden moment in de popgeschiedenis.
Keuze Freek Janssen: Rosalía – Bagdad (Cap. 7: Liturgia) (2018)
Flamenco met een vleugje Justin Timberlake en vocoder
Flamenco staat niet bekend om zijn vooruitstrevende karakter. Dat is ergens ook wel mooi, want zo blijft de stroming trouw aan zijn roots.
Eens in de zoveel jaar staat er gelukkig een artiest in Spanje op die het flamenco-wereldje een beetje opschudt. Eind jaren zeventig vermengde Cameron de la Isla ineens jazz met flamenco, wat tegen het zere been van veel puristen was. Een paar decennia later gooide Ojos de Brujo ook nog wat hiphop en dance in de mix – werd ook niet door iedereen gewaardeerd.
De meest recente steen in de flamencovijver heet Rosalía. Ze komt uit Barcelona, is geen gitana (zigeuner), dus dan heb je de schijn al tegen. Als je dan ook de vocoder in de mix gooit en wat samples van Justin Timberlake, dan heb je het helemaal gevreten.
Enige is: Rosalía is een enorm (maar dan ook echt enorm) succes, zowel in Spanje als daarbuiten. De Volkskrant bombardeerde El Mal Querer tot hét album van 2018.
[polldaddy poll=10224409]
