Op 17 juli 2014 stortte een Boeing 777-200ER van Malaysia Airlines met vluchtnummer MH17 neer in Oost-Oekraïne. Vandaag precies 10 jaar geleden. 298 Mensen, waarvan 196 Nederlanders en 4 Belgen kwamen om het leven en heel veel mensen kenden wel iemand direct, of indirect die betrokken waren bij dit drama. Vandaag willen we vooral de nabestaanden een hart onder de riem steken met deze compilatie die uiting geeft aan deze zwarte bladzijde in de geschiedenis.
Keuze Quint Kik: Zjef Vanuytsel – De Zotte Morgen (1970)
Koude rillingen en geborgenheid
Waar was jij toen de ramp met MH17 plaatsvond? Ik was die zomer in een huisjespark in de buurt van Tsjechië, samen met mijn vrouw en onze kinderen van 4 en 2. Het moet een van de eerste dagen van onze vakantie zijn geweest; we hadden de plek nog niet echt verkend, maar al wel ontdekt dat we Nederlandse televisiezenders konden ontvangen. ’s Avonds keken we uren met open mond naar het NOS-journaal en het ontstellende nieuws.
De familie Veldhuizen-Marckelbach – moeder Simone, vader Antoine, hun twee kinderen van 7 en 3 en de moeder van Simone – kwam nooit aan op Bali. Op de lijst met MH17-slachtoffers stuitte ik op hun namen. De familie heb ik niet gekend, maar bij Quint van Veldhuizen hield ik even stil; bij het lezen van mijn voornaam kijk ik onwillekeurig op.
Zeven jaar was mijn naamgenoot en ik kan amper bevatten hoe de nabestaanden tien jaar later nog iedere dag worden geconfronteerd met de ontwikkelingen in Oekraïne: hoe de inname van de Krim en het vreselijke ongeluk slechts een voorbode bleken van een grootschalige oorlog met een ongewisse uitkomst. Om krankzinnig van te worden.
De stad ontwaakt de eerste trein
Breekt door de stilte en op zijn
Signaal begint de wildedans der dwazen
De mens kruipt uit zijn ledikant
Denkt aan zijn werk en met zijn krant
IJlt hij nog halfslaperig door de straten
De wereld herneemt zijn zotte zorgen
Het ritme van de zotte morgen
Als hart onder de riem koos ik daarom voor het nummer De Zotte Morgen van de Vlaamse bard Zjef Vanuytsel. Van zijn gelijknamige debuutalbum (1970), waarmee hij bij aanvang van zijn carrière een indrukwekkend visitekaartje afleverde. Het voorbijgaan der dingen, meevoelen en troost zouden daarbinnen belangrijke thema’s blijven vormen. Blootstelling aan dit nummer levert mij nog altijd gelijke delen koude rillingen en geborgenheid.
Keuze Willem Kamps: Herman van Veen – Hoe Dikwijls (1977)
Geen afscheid
Ik moest denken aan de six degrees of seperation, dat je iemand kent die iemand kent die iemand kent, enzovoort, die was omgekomen door het neerschieten van het toestel van Malaysian Airlines, vlucht MH 17. Daaronder 196 mensen met de Nederlandse nationaliteit. Je zou zeggen, daar heb je er geen zes voor nodig, maar ik kende niemand die iemand kende die… Wel ken ik sinds een halfjaar iemand die toen geliefden heeft verloren (die ik dan weer niet heb gekend). Toen het in app-contact naar voren kwam, wist ik niet veel meer dan ‘mijn medeleven’ te typen.
Tja, wat zeg je wanneer je zoiets te weten komt, vooral als dat na bijna tien jaar gebeurt? Ik schreef verder ‘sorry, dat ik er zomaar mee binnen val’ – het was namelijk in de aanloop naar deze topic – waarop hij antwoordde: ‘Geen sorry hoor, hoort in mijn leven, zoals iedereen wel één of meerdere scars heeft’. Toch, ik kan niet anders dan bedenken dat het een vreselijk diep litteken moet zijn, zo eentje die je elke dag – elke ochtend, middag, avond? – ten minste één keer aan het ontroostbare verlies doet denken.
Verlies betekent afscheid, maar hier was geen afscheid genomen. Ja, misschien op de luchthaven of via de telefoon, maar dat was een afscheid als in ‘veel plezier! Laat wat van je horen. Tot gauw!’ Een lied wat voor mij altijd voor afscheid heeft gestaan is Hoe Dikwijls van Herman van Veen. Het woord komt in de tekst niet voor, maar het gaat over de overweging weg te gaan, een relatie te verbreken. Op 17 juli 2014 zijn duizenden relaties moedwillig verbroken. Van familie, naasten en alle iemanden die de slachtoffers hebben gekend. Hoe dikwijls zullen zij aan het verlies denken? Daar is geen afscheid van te nemen.
Keuze Vincent van der Vlies: Youp van ‘t Hek – Niemand weet hoe laat het is (1989)
Het lot komt in nare gedaantes
Na zijn programma Hond Op Het IJs mocht Youp van ‘t Hek in 1989 voor het eerst een oudejaarsconference maken. In het programma waren de dood in combinatie met gedurfd en wellicht ook wel hedonistisch leven thema’s die (zoals wel vaker bij zijn programma’s) hand in hand gingen. Ook introduceerde hij in dit programma wat later zijn lijflied zou worden en dat hij als vaste afsluiter ging gebruiken bij zijn shows.
En ook al is Van ‘t Hek nu gestopt en paste zijn stijl wellicht minder bij de huidige tijdsgeest, dit nummer somt wel op waar het om gaat als het het leven betreft en de onwetendheid ervan:
niemand mag doodgaan, niemand verdwijnen
maar je weet net als ik, er gaat steeds zoveel mis
met auto’s en veerboten, vliegtuigen, treinen
niemand weet hoe laat het is
Juist vanwege de symboliek heb ik deze passage ook in de verdediging van mijn proefschrift gebruikt. De tekst is later wel wat anders gaan worden. Dan worden oorlogen en aanslagen genoemd in plaats van veerboten (in 1987 was de Harald of Free Enterprise immers gezonken en ongetwijfeld top of mind).
Als veiligheidsonderzoeker durf ik wel te beweren dat incidenten en rampen op onverwachte momenten kunnen gebeuren. Maar zo bizar, onverwachts en vooral oneerlijk als deze aanslag ken ik niet zo veel gebeurtenissen en zal Van ‘t Hek het ook niet voorzien hebben. Het lot komt soms in totaal onverwachte en zeer nare vormen en gedaantes.
Keuze Jeroen Mirck: Noordkaap – Een heel klein beetje oorlog (1993)
Een liedje voor Pim de Kuijer
Op 17 juni 2014 verloor ik een politieke vriend. Twee jaar eerder had ik samen met Pim de Kuijer en een paar andere geestverwanten door Nederland getoerd in het kader van de toenmalige Kamerverkiezingen. Net als veel andere inzittenden van MH17 vloog Pim, in het dagelijks leven lobbyist voor Stop Aids Now, naar een internationale AIDS-conferentie in Australië. Samen met honderden anderen zou hij daar nooit aankomen.
Tien jaar geleden sluimerde er al een oorlog in Oekraïne, die de afgelopen twee jaar volkomen is ontspoord. Vanwege het complexe contrast tussen oorlog en vrede schoot me voor dit eerbetoon de titel van een toepasselijk liedje te binnen: Een heel klein beetje oorlog. Ik kende het van Aafke Romeijn, die het opnam voor haar album M. Pas later ontdekte ik dat het een cover is van de Vlaamse band Noordkaap.
Beide versies zijn mooi, maar het doet meer recht aan het nummer om hier het origineel te bespreken. Stijn Meuris zingt krachtig in simpele taal over oorlog, pijn en verdriet. Cynisch genoeg is vrede geen remedie tegen oorlog. Er moet immers gevochten worden om een oorlog neer te slaan. Of zoals Meuris het treffend zegt:
Zou een heel klein beetje oorlog
Soms niet beter kunnen zijn
Dan die luid gesproken woorden
En die nachten van de pijn
Keuze Jan-Dick den Das: Frederique Spigt – Isis (2000)
Dromen
De wereld is behoorlijk ziek, misschien altijd al geweest, maar als onschuldige mensen op weg naar waar dan ook, zomaar uit de lucht worden geschoten is er niet veel hoop dat het ooit nog beter wordt. En dan zij die achterblijven, een levenslange wond die nooit meer zal helen. Je mag dan hopen dat Hypnos de God van de slaap je goed gezind is, en ook zijn zoon Morpheus, de God van de dromen. Want wat blijft er over na zo’n gebeurtenis? Het verdriet, het verlies, de woede, het onrecht, ongeloof, verbijstering. Dromen kunnen dan troostend zijn. Je mag hopen dat je de mensen die je liefhad weer tegenkomt in de nacht. De nacht waar Morpheus zorgt dat jullie elkaar weer kunnen ontmoeten. Mooie dromen mag je dan hopen. Tien jaar alweer, de juiste woorden zijn nog steeds niet te vinden voor zo’n verschrikkelijke gebeurtenis. En zij die het op hun geweten hebben daarvan mag je hopen, hoewel je er misschien niets aan hebt, dat Hypnos en Morpheus hun alles behalve goed gezind zijn.
Keuze Alex van der Heiden: De Dijk – Dat Zou Mooi Zijn (2002)
Machteloosheid
De Dijk is een band die goed is voor iedere gelegenheid, behalve voor feesten en partijen, zoals Guido vorige week schreef. Ze zijn zeker ook goed om invulling te geven aan gevoelens van verdriet en gevoelens van troost zoals Kan Ik Iets Voor Je Doen die hier prima had gepast. Ik heb gekozen voor het gevoel van machteloosheid dat vertolkt wordt in het nummer Dat Zou Mooi Zijn.
kon je met een liedje maar
het wereldleed oplossen
een eind maken aan oorlog
aan haat en aan geweld
Kon je met een liedje maar die verschrikkelijke ramp met de MH17 ongedaan maken. Dat Zou Mooi Zijn en als het in de macht van De Dijk, of van wie dan ook in Nederland lag, dan zouden we het meteen doen. Maar zulke mooie liedjes maakt zelfs De Dijk niet.
dat zou mooi zijn
dat zou mooi zijn
dat werd een prachtig lied
met een pracht couplet
en een pracht refrein
maar zo mooi maak ik ze niet
Keuze Remco Smith: Daniel Lohues – Allenig (2006)
Uiteindelijk zijn we allemaal alleen
Er wordt wel eens gezegd dat iedereen wel iemand kent die slachtoffer is geworden van de aanslag op de MH17. Of rechtstreeks, iemand die je zelf kent, of iemand die familie, vrienden heeft moeten missen door deze ramp.
Voor mij was dat prof. Willem Witteveen, hoogleraar in Tilburg. Rechtsencyclopedie gaf hij, en rechtsfilosofie. Vakken waar menig 18 à 19-jarige net te jong voor is. Ik heb in mijn vierde jaar bij hem een keuzevak gevolgd over pleiten: hoe bereid je een pleidooi voor, hoe bouw je die op, hoe sta je als je openbaar een verhaal houdt. Het was een keuzevak voor fijnproevers, een student of tien deed er aan mee en de begeleiding was ontzettend persoonlijk. Wat een ongelooflijk aardige man was prof. Witteveen. Aan dat keuzevak heb ik echt warme herinneringen. Ondanks dat er sinds mijn afstuderen 17 jaar waren verstreken, was zijn naam bij de slachtoffers voor mij een klap.
Je kunt je leven nog zo uitstippelen, plannen maken voor de toekomst. In één keer kan het voorbij zijn. Voor de passagiers van de MH17 was dat één oorlogsmisdaad. Uiteindelijk zijn we dan toch allemaal alleen. Aan het lot overgeleverd.
Keuze Freek Janssen: Maaike Ouboter – Troostliedje (2021)
Hier zijn geen woorden voor, dus we zeggen niets
De kans is groot dat je bij het lezen van de naam Maaike Ouboter dacht: ‘dat was toch dat meisje van de Beste Singer-Songwriter van Nederland?’. Inderdaad, in 2013 werd ze in één keer wereldberoemd in Nederland met Dat Ik Je Mis.
Het mooie van dat liedje was de pure eenvoud. Er zit geen noot te veel in. Dat geldt ook voor Troostliedje, van haar meest recente album Harnas van Glas uit 2021. Geen tierlantijntjes, snuisterijen of onnodige versieringen: een melancholische melodie met troostende woorden.
Hier zijn geen woorden voor
Dus we zeggen niets
