Geen woning, geen kroning! Er was een tijd dat Nederland – maar ook Engeland – unverfroren anti-monarchistisch durfde te zijn. In 1977 noemden de Sex Pistols het Britse koningshuis een fascist regime, drie jaar later verstoorden provo’s met rookbommen de kroning van de Nederlandse vorstin Beatrix op de Dam in Amsterdam. In de tussentijd werd in de Verenigde Staten de punkband Dead Kennedys opgericht, die zich bij gebrek aan lokale monarchie venijnig stortte op regimes wereldwijd en uiteraard ook de eigen politieke leiders.
Staatshoofden zijn per definitie dankbare onderwerpen voor musici die zich in hun teksten maatschappelijk betrokken tonen. Vraag het Bob Dylan (al zong hij liever over abstracties), Boudewijn de Groot (Welterusten Meneer De President uit 1966) of The Smiths (The Queen Is Dead uit 1985). De Nederlandse tv-presentator en gelegenheidsrapper Arjen Lubach maakt onlangs zelfs een dansnummer over de door hem toch best vaak verfoeide koning Willem-Alexander.
Enkele veelbezongen leiders zijn Donald Trump (die er een sport van maakte om veelbesproken te zijn), Ronald Reagan (die zelfs een aparte Wikipedia-pagina heeft met hoe hij in de loop der jaren is bezongen) en Margareth Thatcher. Spraakmakend was de actie om na Thatchers overlijden in 2013 het nummer Ding-Dong! The Witch Is Dead uit de film The Wizard Of Oz (1939) bovenaan de Britse hitlijsten te krijgen. Geen echte protestsong, maar door de hernieuwde context toch ook weer wel.
Maar goed, vanwege Koningsdag 2023 (met Beatrix’ zoon Willem-Alexander alweer tien jaar op de troon) richten wij ons in de muziekbattle van deze week op anti-monarchistische liedjes. Speciaal voor alle republikeinen die zich in deze week altijd extra onbegrepen voelen als iedereen weer oranje Tompoucen aan het weghappen is. Maar deze battle is toch ook voor monarchisten, om hun wereldbeeld te verruimen. Betwist de tunnelvisie, molesteer de monarchie!
Keuze Erwin Tijms: Stevie Wonder – You Haven’t Done Nothin’ (1974)
Een afrekening is nooit vriendelijk
Laat ik meteen met de deur in huis vallen: het Nederlandse koningshuis is een historische vergissing, opgelegd door angstige buitenlandse machten. Eerst vecht Nederland zo’n tachtig jaar voor een eigen republiek, maar nog geen tweehonderd jaar later bepaalt de rest van Europa post-Napoleon dat er tóch een Nederlandse koning moet komen.
Voor handhaving van hun eigen status quo. Want stel je voor dat hun burgers, net als de Fransen, even komen afrekenen met de guillotine spreekwoordelijk onder de arm. En die Nederlandse monarchie was ook nog eens geforceerd samen met de Belgen. Alsof die daar na al die honderden jaren nog op zaten te wachten.
Niet dus. En hun afrekening met het noorden kwam al snel. Fijn voor hen, maar wij zitten ondertussen nog steeds met dat koningshuis opgescheept. Al scheelde het soms weinig of er was een einde aan gekomen. Het koningshuis wordt ieder jaar minder populair in Nederland, maar een afrekening ermee hoeven we nog niet te verwachten. Ja, muzikaal misschien, van Hang Youth. Veel verder lijkt het hier niet te gaan.
Nee, dan de Verenigde Staten, jaren ’70. Andere tijden, ander land en een ander soort staatshoofd: president Richard Nixon. Een man die niet voor niets Tricky Dicky werd genoemd. Met list en bedrog probeerde hij zich staande te houden. Dat mislukte, en hij trad zelf daadwerkelijk af voordat hij ertoe gedwongen werd.
Vlak voor zijn aftreden bracht Stevie Wonder het nummer You Haven’t Done Nothin’ uit, als muzikale afrekening met Richard Nixon. Een fel nummer voor Stevie Wonder, in zijn muzikale hoogtijdagen van Talking Book, Innervisions en Songs in the Key of Life. Het achtergrondkoor (doo da wop) bestaat uit niemand minder dan The Jackson 5.
Keuze Jeroen Mirck: Sex Pistols – God Save The Queen (1977)
Atoombom in de hofvijver
Het meest iconische protest tegen de monarchie is zonder twijfel deze klassieker van de Sex Pistols. God Save The Queen was hun tweede single en zette de band helemaal op de kaart. Intens gehaat door het establishment, maar dat is toch ook wel het minste dat je van een punkband mag verwachten. Eigenlijk zou het nummer No Future gaan heten, maar bandmanager Malcolm McLaren bedacht om het nummer uit te brengen in de week dat de Britse koningin Elisabeth haar 25-jubilieum op de troon zou vieren. Met de aangepaste titel werd dat een atoombom in de royalty-minnende kweekvijver.
McLaren bedacht nog een extra marketingstunt: de band kondigde aan om de koninklijke festiviteiten te verstoren met een optreden in de Theems op een boot genaamd Queen Elisabeth. Dat optreden werd onmogelijk gemaakt door de politie, net zoals het nummer zelf vakkundig werd geboycot op de radio. Toch was het op een zeker moment de bestverkochte single van Groot-Brittannië – al stond het in de door BBC gehanteerde UK Singles Chart slechts op plek twee, weergegeven als een witte regel.
Ook de single-cover was voer voor discussie: het afgeplakte hoofd van de vorstin werd uiteraard als beledigend ervaren door eenieder die van de koningin hield. Tegelijk werd het ontwerp van Jamie Reid in 2001 verkozen tot beste hoes aller tijden door Q Magazine.
Om de cirkel nog even rond te maken: Sex Pistols-frontman John Lydon (beter bekend als Johnny Rotten) verduidelijkte zijn kijk op de koningin rond haar overlijden in september 2022. Hij benadrukte geen animositeit te hebben jegens individuele leden van het Britse koningshuis, maar problemen te hebben met het instituut waar alle burgers ook nog eens aan moeten meebetalen. Op social media wenste hij de zojuist overleden Queen rust in vrede, gevolgd door een tekstregel uit het échte God Save The Queen – het volkslied dus. Niet heel erg punk, maar wel heel respectvol voor de pas overleden monarch. Het een sluit het ander niet uit.
Keuze Leendert Douma: Raymond van het Groenewoud – Troonsafstand (1980)
Koninklijke schunnigheden
Weg met de koning! Dat vindt-ie zelf ook. Hij hoeft geen beloning. Hij wil seks en smeert zijn lul in met honing.
Wees gerust. Het nummer Troonsafstand van Raymond van het Groenewoud gaat niet over Willem-Alexander. De zanger schreef het al toen de moeder van Wim-Lex nog moest aantreden als vorstin. Gaat het dan over Boudewijn van België? Naaah. Denk’t nie. Het is gewoon een sprookje over een gepassioneerde koning die het bijltje erbij neergooit uit liefde voor zijn ‘vrouwtje’.
De declamatie van de vorst maakte indruk op zijn onderdanen. De stilte was gewijd. Men kon een speld… De koning was bevrijd. Hij verdween door de achterdeur. Het paleis in lichterlaaie en het land in mineur. Hoe dan ook. De koning werd een boer en zijn vrouwtje was zijn hoer (jajajajaja, andere tijden). En heerlijk, zei hij.
Vive la republique? Het kan. Maar Troonsafstand is vooral een grappig liedje: een ingetogen pianoballad met een even hilarische en als ingenieuze tekst. Vintage Van het Groenewoud. Nederland kon er mee kennismaken als B-kantje van de single Je Veux De L’Amour. Die nam hij op met de band The Centimeters. Het werd een enorme hit in 1980. De Belgische bard produceerde beide nummers trouwens in samenwerking met ‘opper-Centimeter’ Jean Blaute.
Misschien komt het door de koninklijke schunnigheden, de honing en de hoer. Anno nu is Troonsafstand niet terug te vinden op Spotify. De twee Groenewoud-verzamelalbums waar het liedje op verscheen – Leven En Liefdes uit 1981 en De Rug Van Het Doosje uit 1993 – trouwens ook niet. Gelukkig heeft YouTube een iets beter archief. Maar dan krijg je er wel plaatjes van Boudewijn bij.
Keuze van Quint Kik: The Smiths – The Queen Is Dead (1986)
Alternatieve werkelijkheid
Onlangs kregen mijn collega’s en ik te horen dat we als rijksambtenaar eigenlijk allang en breed ‘de eed’ hadden moeten afleggen. Dat dit nog niet gebeurd was, kwam recent aan het licht bij het opstellen van ons personeelshandboek. Bij zo’n eed zweer je op de koning. Een collega wilde weten of hij daar als principieel anti-monarchist ook onderuit kon komen.
Zelf ben ik de moeilijkste niet; er zijn wel ergere dingen in het leven om je druk over te maken. Je kunt van onze vorst zeggen dat hij de tijdgeest slecht aanvoelt en de uitstraling heeft van een wasknijper, maar dat vind ik óók van de meeste politici. Me onthouden van die eed zou bovendien betekenen, dat ik de avond voorafgaand aan Koningsdag links moet laten liggen. Een beetje hypocriet immers om dan de vrijmarkt op te gaan.
Ondenkbaar voor mij als verzamelaar van tweedehands vinyl. Al sinds 1994 stal ik mijn fiets op een strategische plek aan de rand van de Utrechtse Vogelenbuurt. Ieder jaar kies ik een ander startpunt voor een koortsachtige strooptocht van vier uur lang door het vrijmarktgebied. Voor geen goud zou ik het willen missen. Ik blijf het hardnekkig Koninginnenacht noemen; wat mij betreft had de datum niet vier dagen naar voren gehaald hoeven te worden om samen te vallen met de verjaardag van Wim-Lex. Het was per slot van rekening Juliana’s verjaardag die we tot 2014 op 30 april vierden.
Beatrix hield naar verluid vast aan die datum om haar moeder te eren en – niet onbelangrijk – omdat haar eigen verjaardag (31 januari) minder geschikt was voor grootschalige buitenevenementen, aldus Wikipedia. Het zou onze koning hebben gesierd als hij zich had verlaten op een soortgelijk gebaar richting zijn veel populairdere voorganger. Iemand die vergelijkbaar grote schoenen te vullen had, was zijn collega in Groot-Brittanië. Charles was aanvankelijk niet erg geliefd bij het Britse publiek, The Smiths hadden dan weer weinig op met zijn moeder. Zo fantaseerde Morrissey openlijk over:
Her very Lowness with a head in a sling
I’m truly sorry, but it sounds like a wonderful thing
Bovenstaand fragment is afkomstig uit het titelnummer van The Smiths’ pièce-de-résistance The Queen Is Dead. Het tromgeroffel van het intro klinkt in mijn oren als een call to arms om per ommegaande het koningshuis te ontmantelen: De dag die je wist dat zou komen, met een andere afloop.
Een venijnig nummer, dat tekstueel gepaard gaat met satire – Morrissey vraagt zich af of Charles zich binnen de paleismuren stiekem weleens tooit met zijn moeders bruidsluier – en een flinke dosis weemoed: zonder ons Koningshuis zouden we er als Britten helemaal alleen voor staan.
Een hilarische passage uit The Queen Is Dead verwijst naar een incident waarbij Elizabeth ongevraagd een van haar onderdanen op bezoek kreeg; deze wist het paleis binnen te dringen en tot haar slaapkamer te geraken, waar hij een minuut of tien op haar bed heeft zitten babbelen met de vorstin totdat de beveiligers binnenvielen. In het nummer fantaseert Morrissey dat hij zelf die indringer is:
So I broke into the Palace
With a sponge and a rusty spanner
She said, “Eh, I know you, and you cannot sing”
I said, “That’s nothing, you should hear me play pi-a-no”
Zo’n repliek is een hofnar waardig. Zelfs in alternatieve werkelijkheid zie ik John Ewbank zo gauw niet inbreken bij Kasteel Drakensteyn. Ik hoor Beatrix al aan hem vragen: Was jij niet die man van dat K-lied? Waarop Ewbank dan vermoedelijk zou reageren met: Tot uw dienst sire, wacht tot u het lied voor de 21ste verjaardag van uw kleindochter hoort. Zet de dag die je wist dat zou komen maar alvast in je agenda: op 7 december 2024 roepen we de republiek uit. Liefhebbers van vrijmarkten krijgen als compensatie een Kerstmarkt, met tweedehands ballen en lichtjes. En niet te vergeten: Kerstplaten!
Keuze Jan-Dick-den-Das: Manic Street Preachers – We Her Majesty’s Prisoners (1993)
Een duidelijke preek
The Manic Street Preachers prediken alles behalve een grote liefde voor het Britse Koningshuis. Op het in 2003 uitgebrachte verzamelalbum Lipstick Traces staat het nummer We Her Majesty’s Prisoners. Het laat niet veel aan de verbeelding over om het maar zacht uit te drukken. En dit is niet het enige nummer waar het anti-monarchie sentiment de overhand heeft. Op hun debuutalbum staat bijvoorbeeld het nummer Repeat waar met passie wordt gezongen:
Useless generationsDumb flag scumRepeat after meFuck queen and country
Het kan maar duidelijk zijn, moeten The Manics gedacht hebben en dat kunstje herhaalden ze dus nog eens met het nummer dat centraal staat in deze strijd. Geschreven door de vier heren – ja toen waren het er nog vier. Richey Edwards maakte nog deel uit van de band. Het zal de meeste lezers bekend zijn dat hij ineens letterlijk van de aardbodem verdwenen was. Een mysterie dat nooit is opgehelderd. Hij was wel in de beginjaren verantwoordelijk voor veel teksten, vaak met een donkere inslag.
Ceremony rape machine
Love won’t corrode you
Ceremony rape machine
Love won’t corrode youEngland’s glory lives on in world wide genocide
So celebrate Buchenwald as Her Majesty’s heir
Now an obsolete face on a currency of illusion
No matter what we own we can’t buy freedom
Afkeer van het Koningshuis verpakt in een stevige rocksong, The Manics kunnen het en doen het. Welk onderwerp de mannen ook beetpakken: over het algemeen klinkt het lekker en energiek.
Keuze Marco Groen: NOFX – Reagan Sucks (1996)
Een president met een cowboyhoed
Laten we de monarchie afschaffen en een president nemen, aldus de republikeinen. De gedachte hierachter lijkt logisch. Een ongekozen figuur die op basis van geboorterecht het staatshoofd wordt komt over als een raar overblijfsel uit de feodale tijd. In combinatie met de heilig verklaarde democratie is dit verschijnsel wat lastig uit te leggen. Dan heb ik zoiets van: als je dan toch in het verleden wil blijven hangen, ga dan terug naar de tijd toen Nederland een republiek was, of desnoods naar het begin van jaartelling, toen stamhoofden werden gekozen.
Dat dit laatste ook vaak genoeg tot onvrede leidt, bewijst de punkscene uit de jaren ’80 en ’90. De antipresidentsliedjes zijn niet van de lucht. Zie bijvoorbeeld I Shot The Devil van Suicidal Tendencies, een nummer dat eerder de titel I Shot Reagan had, maar onder druk van de FBI van naam moest veranderen. In het huidige tijdperk vinden vooral anti-Trump-liedjes vruchtbare grond. Onder meer Eminem, De La Soul (met Chuck D) en Death Cab for Cutie deden erg hun best om hun afkeer te laten blijken. Het cynische stemmetje aan de rechterkant van mijn hersenen gilt dan dat dit voornamelijk een marketingstrategie is. Die gedachte probeer ik te negeren.
De naam Reagan is al gevallen en dat brengt ons tot NOFX, een band die wordt gezien als de koning van de punkwereld. Ook zij waren het niet erg eens met de keuze van het volk. Het nummer Reagan Sucks laat niet veel aan de verbeelding over. De voornaamste frustratie in dit nummer lijkt te zijn dat er zo weinig nummers zijn die je vertellen dat Reagan sucks, dus doen zij dat maar een paar keer. Dat je uit woede sneller gaat spelen bewijst NOFX met dit liedje. Zelfs voor hun doen is het aan de korte kant.
Een andere kant van het nummer Reagan Sucks is dat het zo enorm cliché is, dat het bespottelijk wordt. In de jaren ’80 was het namelijk nogal populair om te zeggen dat Reagan er een puinhoop van maakte. Vooral door punkbands. In het geval van NOFX zou dit liedje ook nog wel een sarcastische reactie hierop geweest kunnen zijn. Want NOFX is nu eenmaal NOFX.
Keuze Remco Smith: The Presidents Of The U.S.A. – We Are Not Gonna Make It (1996)
Illusie
De gedachte dat iemand, alleen vanwege de wieg waarin de persoon is geboren, staatshoofd kan worden, is fascinerend. Ook al is de functie van koning en koningin inmiddels grotendeels ceremonieel: dan nog. De koning zit toch wekelijks met de minister-president de stand van het land door te praten, is via ministeriële verantwoordelijkheid vrijwel onaantastbaar en zijn handtekening is vereist voor de inwerkingtreding van wetten.
Dat kun je een modern land niet aandoen. Dat kun je de koninklijke familie, die hierom niet heeft gevraagd, ook niet aandoen. En dan niet gaan zeggen dat het geld kost: als je die poppenkast dan tóch hebt, mag het wat kosten. Daar gaat het ook niet om. Een staatshoofd via erfopvolging: dat is krankzinnig.
Er is een Republikeins Genootschap. Het aantal mensen dat inziet hoe ridicuul een koningschap eigenlijk is, groeit. Maar aan alle Republikeinen onder ons: We Are Not Gonna Make It. De liefde voor traditie is te groot. De hang naar conservatisme is te groot. Mijn voorspelling: in ons leven gaan wij de noodzakelijke transformatie van koninkrijk naar republiek niet meemaken. Een illusie. Kunnen we maar beter luisteren naar de beste afgevaardigden van de republiek: The Presidents Of The United States Of America.
Keuze Tricky Dicky: Catatonia – Storm The Palace (1999)
Ophoepelen
In 1793 werd de Zonnekoning onthoofd. Een gevolg van onder andere het spilzieke gedrag van het hof in Versailles en het totale gebrek aan begrip voor de noden van het volk. De gevleugelde (maar historisch incorrecte) uitspraak S’ils n’ont pas de pain qu’ils mangent de la brioche! (Als ze geen brood hebben, laat ze dan cake eten!) gaf haarfijn aan waar het probleem zat. De revolutie was in gang gezet vanwege de hongersnood als gevolg van de zeer strenge winter van 1788-1789 en de slechte oogst in 1789. Dat is de reden dat de bestorming van de Bastille plaatsvond. Niet om de arme gevangenen te ontzetten, maar vanwege de opgeslagen munitie. De adel zette vervolgens – op papier – de zoon van Louis XVI en Marie-Antoinette op de troon, maar de arme jongen (pas acht jaar) zat in een Parijs fort gevangen.
In Europa zijn sindsdien meer koningshuizen gevallen: de Habsburgers, de Romanovs, de Napoleons, het Italiaanse en Griekse koningshuis, en natuurlijk het Duitse konings/keizershuis. Vrijwel in alle gevallen omdat ze in hun eigen realiteit leefden op kosten van de uitgeklede burgerij. Anno 2023 zijn de overgebleven koningshuizen een formaliteit; een erefunctie, maar wel een bijzonder goed betaalde met vele voordelen. Dus moet (in dit geval) hij niet zeuren (en zeker niet stotteren) wanneer je de emotionele graadmeter van de burgers niet goed inschat en je publiekelijk excuses moet maken. Grote vent zijn; geen klein verwend kind, want ik zie onze Willempie nog met een zuur gezicht in zijn auto zitten (zonder mondkapje) toen hij uit Griekenland terug moest komen. Dan maar een tuinfeestje, dacht hij. De corona-maatregelen gelden dan vast niet voor ons. En daarom snap ik niet dat deze lintjesknipper en excuuspop een salarisverhoging van 10% moet krijgen, terwijl de Oranjes een geschat vermogen van € 1,2 miljard hebben. Met een simpel gebaar had je een groot deel van de Nederlanders achter je kunnen scharen door van deze verhoging af te zien. Omdat je solidair wilde zijn. Verzin maar een reden, maar zet eens een andere bril op (niet die van Bernard Jr.).
Willem en Maxima zitten op zelf € 47 miljoen en ontvangen jaarlijks € 7,5 miljoen belastingvrij, dus ze hoeven geen boterham minder te eten. Het is een familie van geldwolven, want onze eerste Oranje-Nassau had een eigen vermogen van ƒ 12 miljoen (in 1813). Twee jaar later had hij een salarisverhoging van ƒ 600.000 naar ƒ 2,4 miljoen weten te bewerkstelligen (terwijl de gemiddelde arbeider ƒ 3 per week verdiende) plus teruggave alle oude familielandgoederen. Een slimme manier van landjepik.
Het moge duidelijk zijn dat ik vóór afschaffing van dit instituut ben en vóór de ultieme vorm van democratie: het bindende referendum zoals in Zwitserland. Vier keer per jaar wordt er gestemd over zaken waarna de regering deze uitvoert. Niet zoals in Nederland waar ze een referendum hielden maar ze de uitslag naast zich neerlegden omdat deze hen niet beviel.
God Save The Queen is natuurlijk hét anthem tegen het koningshuis, maar Catatonia (uit Wales) kwam in 1999 met het album Equally Cursed And Blessed met de oproep het paleis in een bar om te toveren of er flats van te maken en de ‘royals’ maar in een Spar voor hun inkomen te laten werken. Een leuk alternatief en bovendien kleden streepjescodes slank af.
Keuze Guido de Greef: Hang Youth – DE VORST LIJKT OP EEN WORST (2020)
Proleet
In m’n studententijd had ik het voornemen om met een groep vrienden een links-anarchistische punkrockband te beginnen. We konden geen instrumenten spelen, maar dat maakte niet uit. Hoe ons eerste voorgenomen wapenfeit, een punkcover van Brandend Zand van Anneke Grönloh in de stijl van Me First & The Gimme Gimmes, de revolutie verder zou helpen weet ik niet meer.
Tegenwoordig speel ik gitaar. Die links-anarchistische punkrockband heb ik nog niet opgericht. Dat is niet nodig; Hang Youth, de band van Abel van Gijlswijk, doet dat veel beter. In slogans (liedjes kun je het niet noemen) van minder dan een minuut wordt een maatschappelijk probleem aan de kaak gesteld. Alleen de titels al: JE HAAT GEEN MAANDAG JE HAAT KAPITALISME, IK GEEF EEN NIER VOOR GEEN RUTTE IV, LEG DE ZUIDAS IN DE AS. Alles in hoofdletters, want de revolutie doet niet aan nuance.
Ook het koningshuis moet eraan geloven, getuige DE VORST LIJKT OP EEN WORST. Ik snap Abel wel. Voor Beatrix had ik nog respect. Zij begreep dat er een zekere distantie tussen het volk en een vorst hoort te zijn. Maar Willem-Alexander hangt het liefst rond met het plebs in de kroeg. Nou ja, én met Poetin.
Het laatste wat onze koning wil zijn is elitair en dus gedraagt hij zich als een proleet. Hij houdt van Nederlandstalige muziek. Hij gaat tijdens de coronapandemie met z’n privévliegtuig op vakantie. Hij laat zich interviewen door Edwin Evers, de meest overschatte radio-dj van Nederland. Hij is supporter van Ajax. De Rijksvoorlichtingsdienst haastte erbij te zeggen dat Máxima voor Feyenoord is, maar daar red je het niet mee bij mij als PSV-fan.
Natuurlijk is DE VORST LIJKT OP EEN WORST een ad hominem. Flauw om de man op z’n corpulentie te beoordelen. Maar dat is het lot van de monarch die in een gouden kooi leeft: iedereen heeft een mening over je, maar niemand kent je echt goed. Nog een reden om met die poppenkast te stoppen.
Het volk blieft het nog. Maar het aanzien van het koninklijk huis heeft tijdens corona een flinke deuk opgelopen. Er is hoop. Tot die tijd zitten we nog opgescheept met die vorst. Die, eerlijk is eerlijk, wel een beetje op een worst lijkt.
