Sisters With Transistors is de prachtige titel van een documentaire van Lisa Rovner uit 2020. Denk niet dat de elektronische muziek is begonnen met mannen als Karl Heinz Stockhausen, Kraftwerk of Brian Eno. Nee, het waren vaker vrouwen die met hun experimenten de elektronische muziek lichtjaren vooruit brachten. En dat deden ze al vanaf de eerste helft van de twintigste eeuw.
The story of women is one of silence… where there was once silence, there is now beautiful noise, zegt muzikante Laurie Anderson in het intro van de film. Zij doet de voice-over in Sisters With Transistors en vertelt onder andere over Clara Rockmore (de enige persoon op aarde die écht op de theremin kon spelen), de BBC Radiophonic Workshop met Daphne Oram, de minimalistische werken van Éliane Radigue, ‘deep listening’ bij Pauline Oliveros en het werk van Laurie Spiegel (waarvan een stuk met de NASA Voyager de ruimte in werd gestuurd – die inmiddels buiten ons zonnestelsel is gekomen). Stuk voor stuk stoere pioniers die tegen de stroom in de fundamenten voor elektronische en experimentele klankkunst hebben gelegd. Ze moesten hun plek bevechten in een tijd dat de muziekindustrie en de academische muziekwereld onneembare mannenbastions waren.
Een andere interessante vrouw die in Sisters With Transistors aan bod komt is Delia Derbyshire. Veel nerds zullen haar kennen van het thema bij de Doctor Who-serie (whoohoohoo) uit 1963. Dat was eigenlijk geschreven door Ron Grainer, maar Delia Derbyshire wist het door de inzet van oscillatoren en het knippen en plakken van stukken tape onherkenbaar te vervormen. Grainer was zeer enthousiast! Hij probeerde Derbyshire als tweede componist op de credits te zetten, maar daar wilden de mannen van de BBC niet aan.
Jaren daarvoor al werd haar een plek als geluidstechnicus geweigerd, omdat dit ‘geen werk voor vrouwen was’. Gelukkig kwam dat goed. Vanaf 1960 werd Delia Derbyshire – samen met Daphne Oram – de drijvende kracht achter de BBC Radiophonic Workshop: de experimentele afdeling die nieuwe geluiden ontwikkelde voor radio en tv. Derbyshire’s specialiteit werd het knippen, plakken en bewerken van audiotape. Daarnaast werkte ze onder pseudoniemen mee aan andere projecten, zoals het baanbrekende album An Electric Storm (1969) van het geluidscollectief White Noise.
Dat Delia Derbyshire de schoonheid van elektronische noise inzag, had een bizarre reden. Ze werd in 1937 geboren in het Engelse stadje Coventry. Er was daar een belangrijke auto- en vliegtuigindustrie, dus Coventry werd in de Tweede Wereldoorlog vaak gebombardeerd. Het meest beruchte bombardement was in de nacht van 14 november 1940. De stad werd geheel in puin gelegd. De herinneringen aan de sirenes, het luchtalarm, de inslagen en het geronk van de vliegtuigen maakten diepe indruk op de driejarige Delia. Later koppelde ze het rauwe geluid aan haar fascinatie voor elektronische klanken. For me, the falling bombs had a kind of rhythm… That’s electronic music, vertelt ze in een van de fragmenten uit Sisters With Transistors.
Dit is vooral terug te horen in abstracte stukken als Blue Veils And Golden Sands (1968) en The Delian Mode (1969). Maar Delia Derbyshire kon ook speels en bijna poppy uit de hoek komen. Een paar jaar eerder etaleerde ze haar fascinatie voor robots en humanoids in het nummer Ziwzih Ziwzih OO-OO-OO, waarin ze haar eigen stem knipt en plakt tot een bizar buitenaards koortje. Verassend grappig.
Dit is wel een heel kort stukje muziek, hè? Daarom een kleine toegift: De remix die de vrouwelijke drum ’n bass-dj Aversive in 2012 maakte, is ook niet te versmaden. Aangezien het deze maand ‘vrouwen aan de top’ is, kun je die hieronder ook beluisteren.
De grootste muzieksterren van het moment zijn vrouw. Billie Eilish, Maan, Charlie XCX, S10 en Dua Lipa. Taylor Swift, Froukje en Beyonce, Chappell Roan. En vele, vele anderen. Dan hebben we het nog niet eens gehad over de zegetocht van Olivia Rodrigo op de laatste Pinkpop. De argeloze luisteraar denkt: de emancipatie in de muziekindustrie is geslaagd.
De Snob 2000 van afgelopen jaar laat een ander beeld zien. Bettie Serveert staat dan nog op 3 maar de eerste vrouwelijke soloartiest zagen we pas op 29. De Top 2000 maakt het nog bonter. En als we heel eerlijk zijn, schrijven wij van Ondergewaardeerde Liedjes vaker over muziek van mannen dan van vrouwen. Deze zomer zetten we dat recht. De hele maand augustus luisteren wij naar en schrijven wij over de allermooiste muziek van zangeressen of acts met een vrouwelijke blikvanger.
Luister alle liedjes terug: