Afgelopen woensdag overleed Brian Wilson, 82 jaar oud. Wilson leed aan dementie. Veel is er de afgelopen dagen al gezegd en geschreven over Brian Wilson. Onze bloggers willen op deze plek graag getuigen van de impact die zijn muziek en die van zijn band The Beach Boys – ook op hen persoonlijk – heeft gehad.
Keuze Guido de Greef: Sloop John B (1966)
Engelenkoor
Het is moeilijk níet verliefd te worden op de Beach Boys. Die onbezorgde vrolijkheid, de samenzang, en die Californische zon die de briljante popliedjes, immer keurig onder de drie minuten speeltijd, nog net wat mooier uitlicht.
Ik weet donders goed dat achter die façade tragiek schuilging. Het gekke genie Brian Wilson, die in z’n eentje op wilde boksen tegen de geniale Beatles, en eraan onderdoor ging. En de ongelukkige jeugd van Brian, en z’n broers Carl en Dennis, die werden mishandeld door hun vader. Maar als de drie broers samen zongen klonken ze als de hemel op aarde.
Voor mij is Sloop John B het ultieme Beach Boys-liedje. Twee minuten en 59 seconden, met die kenmerkende koortjes. Met een a cappella bridge, uniek in z’n tijd. En een tragikomische tekst, die de vrolijkheid van de melodie onderuit haalt. Het zeiltripje draait uit op een ramp; er wordt gedronken en gevochten en er is niks te eten.
Het leukste is het grapje dat Brian met de tekst uithaalde, door de regel ‘this is the worst trip since I’ve been born’ te veranderen in ‘this is the worst trip I’ve ever been on’, waarmee hij de gedoemde zeereis veranderde in een LSD-trip.
En dat terwijl Brian eigenlijk helemaal geen zin had om Sloop John B op te nemen voor de elpee Pet Sounds. Het was folkliefhebber Al Jardine die het liedje, afkomstig van de Bahamas en in 1958 uitgebracht door het Kingston Trio, introduceerde bij Brian. Die stond niet te springen, maar bouwde het keurige folkliedje binnen 24 uur om tot een volbloed Beach Boys-song.
Draai Sloop John B. Draai alles van het album Pet Sounds. Nee, draai eigenlijk maar alles van de Beach Boys. Hoor die vrolijkheid. En denk aan de tragische levensloop van de broers. Dennis, de knappe jongen van de Beach Boys (en de enige die kon surfen) die verdronk in 1983. En Carl, die in 1998 overleed aan longkanker.
En nu is Brian er ook niet meer. Het hiernamaals is een genie rijker. Het engelenkoor is weer compleet.
Keuze Peter van Cappelle: I Just Wasn’t Made For These Times (1966)
Een persoonlijk inkijkje in een getroebleerde ziel
Het album Smile had volgens Brian Wilson een ‘tiener symfonie voor God’ moeten worden en een album waarmee hij ‘Pet Sounds’ zou overtreffen. Het verhaal hoe het is verlopen is bekend. Mede door de komst van het album Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band van The Beatles kreeg Wilson te kampen met een zenuwinzinking. Mede als gevolg van persoonlijke issues verdween hij grotendeels naar de achtergrond en het Smile project belandde bijna 40 jaar in de ijskast. Tien jaar later keerde Brian terug in de spotlights toen het album 15 Big Ones verscheen, maar helemaal de oude is hij nooit meer geworden. Sterker nog; het ging vervolgens nog eens ruim een decennium bergafwaarts door de invloed van de controversiële psychiater Eugene Landy. Pas aan het begin van de jaren ’90, toen Landy werd gesommeerd zijn contact met Brian Wilson te verbreken en toen Wilson in het huwelijk trad met Melinda Ledbetter, leek zijn leven weer richting te krijgen. Maar pijnlijk genoeg moeten we constateren dat hij nooit helemaal is losgekomen van zijn donkere demonen.
Eigenlijk speelden zijn persoonlijke issues al toen hij met hart en ziel werkte aan Pet Sounds, waarbij hij in eerste instantie zelfs door zijn eigen bandleden niet heel serieus werd genomen en platenlabel Capitol gelijktijdig met het album een verzamelalbum uitbracht, omdat ze vermoedde dat Pet Sounds geen breed publiek aan zou spreken. De geschiedenis heeft hen ongelijk gegeven, getuige het feit dat Pet Sounds in veel lijstjes van ‘beste albums ooit’ in de bovenste regionen staat genoteerd.
Eigenlijk gaf Brian op Pet Sounds al een persoonlijk inkijkje in I Just Wasn’t Made For These Times. Hoewel Tony Asher vooral verantwoordelijk is voor de tekst, is het misschien wel één van zijn meest persoonlijke composities. Een nummer waarin mogelijk veel mensen met depressieve gevoelens en issues zichzelf in kunnen vinden, inclusief ondergetekende. Het spreekt 59 jaar na dato nog altijd tot de verbeelding. Misschien nog wel meer in deze onzekere tijd van oorlogen en populistische politici. Ook nu nog voelt I Just Wasn’t Made For These Times als een pleister op de wonde.
Keuze Hans Dautzenberg: This Whole World (1970)
De zee is stil
Het begint als een zonovergoten rit langs de kust van Californië. Er klinkt een refrein dat ik nooit eerder heb gehoord — hemels, met harmonieën zo helder als glas. Ik ben op reis door het brein van Brian Wilson, waar melodieën uit de lucht vallen als confetti en akkoorden zich als golven opbouwen tot een perfecte climax. Maar de weg is bochtig. Voorbij het zonnige stuk schuilt een mistige route, gevuld met stemmen die fluisteren, schreeuwen, commanderen. Een piano staat, onafgesloten, bij een afrit. De toetsen wit en zwart — zijn als de uitersten in Wilsons ziel.
Ik hoor This Whole World en ik hoor verlorenheid. Genialiteit en kwetsbaarheid voeren een dans uit, onnavolgbaar, betoverend. In de diepte klinkt het ruisen van tape, de roes van ideeën die komen als visioenen en weer verdwijnen als dromen bij daglicht. Even voel ik de druk van zijn strijd, de eenzaamheid in zijn studio. Maar dan: een laatste akkoord, zacht, vol adem. De weg sluit zich achter me. De zee is stil. Brian is vertrokken naar een plek waar melodieën zich niet langer verzetten.
Keuze Quint Kik: Long Promised Road (1971)
Renaissance
Eind 2023 zond de NPO de docu Long Promised Road uit. Hierin wordt Brian Wilson in Californië rondgereden door de jonge journalist Jason Fine, met wie hij in de herfst van zijn leven bevriend raakte. Gesprekken onderweg worden afgewisseld met archiefbeelden, over de autoradio klinkt de hemelse muziek van de Beach Boys. Af en toe houden ze halt bij de plekken waar Wilson woonde en werkte.
Op een gegeven ogenblik krijgt Brian het te kwaad als het over zijn vroeg overleden broers gaat. Zet af, zet af, maant hij de journalist, nadat die zojuist het nummer Long Promised Road heeft opgezet. Ze staan stil voor het huis van zijn jongste broer Carl, maar Brian bevriest in de bijrijdersstoel: uitstappen lukt hem niet. Zo’n getalenteerde jongen, hij kon nog altijd niet geloven dat Carl er niet meer was.
Na het debacle van Smile – de beoogde opvolger van Pet Sounds – belandde de band eind jaren 60 in een existentiële crisis. Nummers als Vege-Tables en Cabin Essence uit de Smile-sessies schitterden verloren op de albums, de meltdown van compositorisch genie Brian zette de overige Beach Boys voor het blok. Brian’s broer Dennis nam als eerste de handschoen op en leverde enkele van de mooiste nummers aan uit deze overgangsperiode.
Het was echter broer Carl die begin jaren 70 de teugels overnam als frontman en de renaissance in gang zette. Samen met manager Jack Rieley (Brian: Oh, is hij ook dood? Wat erg, ik had geen idee) schreef Carl twee belangrijke bijdragen voor het psychedelisch-ecologische meesterwerk Surf’s Up (1971): het trippy Feel Flows en het beurtelings melancholieke en opbeurende Long Promised Road.
Vooral die laatste deed Brian versteld staan van Carl’s talent: hij hoefde het dus niet meer in zijn eentje te doen. In de jaren daarna zou hij stukje bij beetje opkrabbelen, met een terugkeer naar het podium voor een integrale uitvoering van het meesterwerk Smile in 2004 als hoogtepunt. Met het overlijden van de laatste Wilson-broer nemen we afscheid van een ongekend getalenteerde familie.
Keuze Klaas Kloosterman: ‘Til I Die (1971)
My Life Of Brian
Brian Wilson fladdert wat ongestructureerd door mijn leven. Soms is hij een tijdje afwezig, dan duikt hij ineens weer op. Ik leerde hem kennen – zo hoort het – via de transistorradio, uit de tijd dat ik nog geen onderscheid maakte tussen The Beach boys en The Buffoons: laatstgenoemden konden overigens ook geweldig zingen, ik zag/hoorde ze als 10-jarig jongetje eens in een dorpskermistent, werd volledig weggeblazen.
Mooie anekdote: Tijdens een Europese tour van The Beach Boys zouden The Buffoons het voorprogramma doen. Dat ging niet door, doordat – volgens de overlevering -The Buffoons het repertoire van The Beach Boys beter zongen dan The Beach Boys zelf!
Wat jaren later ging ik met een vriendinnetje naar jongerencentrum Hippo in Leeuwarden. We kochten wat hasj en werden een beetje stoned. Iemand zette Barbara Ann op. In mijn transistortijd vond ik dat een wat kinderachtig, aanstellerig liedje. Nu klonk het anders. Alsof ik het voor het eerst hoorde. Helemaal niet kinderachtig.
We liepen naar ‘Bij de Put’ en kochten een Beach Boys elpee: Smiley Smile. Beide plaatkanten beginnen met een (hit)single: Heroes and Villains, kant A en Good Vibrations, kant B. Good Vibrations stamt nog uit de Pet Sounds tijd, maar toen dat album uitkwam vond Brian Wilson het nummer nog niet ‘af’. Brian had in zijn totaliteit nog zes maanden (en zeventig uur aan tape) nodig om de opnames te voltooien.
Niet erg: Good Vibrations werd commercieel gezien een van hun beste nummers ooit.
De overige liedjes op de plaat staan in schril contrast met de hitsingles. Het geheel lijkt wel opgenomen op een zondagavond bij een kampvuurtje. Chill-out muziek na een LSD-trip wordt het ook wel genoemd. Terecht.
Buiten beide hitsingles duurt het album ongeveer 20(!) minuten. Die 20 minuten worden gevuld met meligheid, afgewisseld met verbluffend fonkelende miniatuurtjes. Het geheel klinkt vooral als een soundtrack voor een vroege Disneyfilm (on acid). Prachtig, maar inderdaad: zo kende ik de strandjongens nog niet.
Jaren later leende ik eens de zaterdag Volkskrant van iemand uit mijn studentenhuis. Trok Surf’s Up ook even bij hem uit de platenkast. Ik las de krant. Dronk koffie. Luisterde naar de plaat. Life of a Tree. En toen… ‘Til I Die. Surf’s Up moest nog komen. Wat een middag.
‘s Avonds ging ik dansen.
Keuze Remco Smith: Sail on Sailor (1973)
Je weet pas wat je mist…..
Brian Wilson dementeerde de laatste jaren van zijn leven. Wie dementie in zijn of haar omgeving heeft meegemaakt, weet dat de dood verlossing kan zijn. Voor hem, alhoewel hij het zich wellicht nauwelijks heeft gerealiseerd, maar ook voor zo’n omgeving. Afscheid van de persoon die hij ooit was, heeft al veel eerder plaatsgevonden. Bij het overlijden van Brian Wilson stond ik zeker even stil, maar ik kon er voor hem niet verdrietig om zijn. Het was goed zo. En dat hij nog 82 heeft gehaald, mag een Godswonder worden genoemd.
Zijn hele leven schreeuwt erom om te worden verfilmd. Alleen al dat beeld van Wilson die de deur niet uit durfde, zwaar onder invloed van drank en LSD en onderweg naar de tijd dat hij de 150 kg aantikte. Brian Wilson had de tragedie aan zijn kont hangen, stranger than fiction.
In 1973 hebben The Beach Boys in Baambrugge de plaat Holland opgenomen. Nog steeds prachtige muziek. Brian Wilson deed de productie, die zoals altijd spot-on was. Maar hij was het padje ook al danig kwijt. Weigerde bijvoorbeeld de zingen op Sail on Sailor. Zonder zijn kenmerkende stemgeluid mis je opeens het frisse van Pet Sounds en Surf’s Up. Er mist iets. Je weet pas wat je mist, als zijn stemgeluid er niet meer is.
Keuze Annemarie Broek: Rio Grande (1988)
Oor nalaten
Onder invloed van psychiater/poseur Eugene Landy begon Brian Wilson in de loop van 1987 met de opnames voor Brian Wilson, zijn eerste officiële solo-album, dat in 1988 zou worden uitgebracht. Op advies van Lenny Waronker, over wie we overigens ook wel een boek kunnen schrijven, creëerde Brian een impressionistisch stuk muziek in de stijl van Smile, zijn nooit uitgebrachte conceptalbum.
Landy wilde Wilson graag een nummer over iemands persoonlijke ontwikkeling (Wilson zelf?) laten opnemen, maar Waronker zag meer in een wild-west thema in de stijl van de westerns Red River en Rio Grande. Dat vond Wilson een beter idee. Het resultaat was een voor die dagen tamelijk futuristische geluidscollage met de vertrouwde Brian Wilson stem, country-achtige muziekinstrumenten en de nodige elektronica.
Met een beetje fantasie maak je als toehoorder een auditieve reis langs de Rio Grande, één van de grotere Amerikaanse rivieren, die ontspringt in de staat Colorado (één van de Mountain States) en ons zuidwaarts voert naar de Golf van Mexico.
Dat de muzikaliteit van Brian Wilson buiten kijf staat, wordt geïllustreerd door een opmerking van Bob Dylan, die zich bij gelegenheid liet ontvallen dat Brian zijn oor maar aan het Smithsonian Museum moest nalaten. Ik neem aan dat dit niet gebeurd is.
Keuze Willem Kamps: Brian Wilson – Our Prayer/Gee (2004)
Geloof of niet
Hij is er nooit open over geweest, of ie een geloof aanhing. Wel zong Brian Wilson over God en wat deden hij en de andere Beach Boys dat verschrikkelijk mooi. God Only Knows is toch werkelijk één van de allermooiste popliedjes ooit geschreven. Ook latere generaties lijken die mening te delen, want het lied staat onafgebroken in de Top 2000; vorig jaar weer gestegen naar 54 (nog schandalig laag) en kende in 2014 met 13 de hoogste notering (nou, vooruit, met meel in de mond).
Brian is 11 juni overleden. Hij werd 82. Terugkijkend een ongekende en onverwachte leeftijd, want wat heeft hij het moeilijk gehad. Hij heeft zijn jongere broers Dennis en Carl overleefd, verslavingen en eetstoornissen overwonnen, was manisch depressief en meermaals opgenomen in psychiatrische inrichtingen. Je kunt het beter treffen. Uiteindelijk werden ouderdom en dementie hem vermoedelijk fataal.
Je vraagt je dan ook af hoe het mogelijk is dat hij zulke prachtige liedjes heeft geschreven. Het grootste deel van zijn leven min of meer de weg kwijt en dan zo’n machtig mooie collectie aan muziek produceren. Het is niet te bevatten. Nou zou genialiteit aan gekte grenzen en dat leek Brian te bevestigen. Hoe dan ook, een diepe buiging voor deze grootheid. En daarom, geloof of niet, we zeggen voor de gelegenheid een gebed. Our Prayer, zíjn prachtige a capella gebed van Smile, met zo’n typerende Brian Wilson-wending halverwege naar Gee (dat eigenlijk weer overloopt in Hero’s and Villains). Dag wonderlijke held.