Circa 2005 verschenen er bij de betere platenzaak compilatie-dvd’s in de schappen, met overzichten van het werk van baanbrekende regisseurs… van videoclips. Chris Cunningham (Björk, Aphex Twin), Spike Jonze (Beastie Boys, Fatboy Slim) en onze eigen Anton Corbijn. Vermaard vanwege zijn imposante portfolio op het gebied van fotografie; velen van ons zullen zijn werk kennen uit muziektijdschrift OOR, voor wie hij in de jaren 80 en 90 tweewekelijks iconen als Nick Cave, Iggy Pop en Johnny Cash op de gevoelige plaat vastlegde. Maar ook met de filmcamera was hij zeer bedreven!
Ruim voor zijn regiedebuut Control (2007) maakte hij zijn eerste videoclips voor de Duitse punkband Palais Schaumburg, kort daarop gevolgd door het nachtmerrieachtige Dr. Mabuse van Propaganda, dat geregeld op de clipstations voorbijkwam. Begin jaren 90 was er geen ontkomen aan Corbijn’s werk voor Depeche Mode, U2 en Nirvana (voor die laatste ontving hij een MTV Award). Intussen zijn we een half leven verder en viert deze videokunstenaar morgen zijn zeventigste verjaardag. Clips maken doet hij nog altijd, vandaar dat wij het hoog tijd vinden voor een eerbetoon aan de man, die een niet te onderschatten rol speelde bij de beeldvorming rond menig Snobwaardige artiest.
Keuze Erwin Tijms: Art of Noise – Beat Box (1984)
The Sound of Now, anno 1984
Vorig jaar bezocht ik de overzichtstentoonstelling van Anton Corbijn in het Cobra-museum. Magistrale foto’s van ongelofelijk veel verschillende artiesten. Waar ik zelf had verwacht dat de focus zou liggen op U2 en Depeche Mode, twee bands waarvan Corbijn toch mede het beeld heeft bepaald, was de tentoonstelling juist een staalkaart van allerlei relevante artiesten uit de afgelopen vijf decennia.
Toevallig startte er net een rondleiding toen we binnenkwamen, dus pakten we die meteen mee. De gids vertelde een leuk detail: het Cobra-museum lag wat onder vuur bij de gemeente Amstelveen, omdat het weinig binding zou hebben met de gemeente en haar inwoners zelf. Toen Corbijn dat hoorde, hing hij meteen groot een van zijn foto’s op van een van de beroemdste muzikale Amstelveners (-veeners?): Martin Garritsen. Die kennen we beter onder de schuilnaam Martin Garrix.
Mocht u Anton Corbijn nou niet direct met Martin Garrix associëren, dan is Beat Box misschien ook een verrassing. Een van de eerste nummers van Art of Noise, van toen de band nog bekend stond als de band van Trevor Horn. Een breakdanceklassieker, met flinke invloed in de hiphopscene. Corbijn schoot er een grootstedelijke clip bij, die mijlenver verwijderd lijkt van zijn werk voor bijvoorbeeld Depeche Mode. Een visuele collage die in alles uitstraalt dat de muziek the sound of now is, anno 1984.
Keuze Quint Kik: Golden Earring – Quiet Eyes (1986)
Hitchcockiaanse handtekening
Bij de videoclips van de Golden Earring denk je waarschijnlijk eerst aan Dick Maas. Die beginnende regisseur was verantwoordelijk voor minispeelfilms bij de hits Twilight Zone en When The Lady Smiles. Het scenario van de laatste – na het aanranden van een non in de metro wordt zanger Barry Hay veroordeeld tot een publieke lobotomie – kan enkel door een Nederlander verzonnen zijn. Een die zijn Amerikaanse collega’s wilde overtroeven.
Hoe Europees was de video die Corbijn twee jaar later vervaardigde bij de top 10-hit Quiet Eyes. Niks geen seks, geweld & thuis eten; in plaats daarvan krijgen we een heerlijke dosis Lynchiaanse quasi-kunstzinnigheid voorgeschoteld. In stemmig zwartwit filmde de fotograaf de Golden Earring op het podium van een groezelige nachtclub (in feite het legendarische Amacitia Theater in Den Haag).
Ze hadden elkaar ontmoet tijdens de fotoshoot voor het singlehoesje. Indertijd kon je die single in vier varianten kopen, telkens me een ander bandlid op de voorkant en een cryptisch tekstje op de achterkant: Cesar thinks: quiet eyes – silent tears; George knows: silent as the night you deserted me; Barry wonders: quiet eyes-silent tears; Rinus whispers: silence – & the night lasted seven years.
Waar in de video bij When The Ladys Smiles de bandleden figureerden in allerlei dubbelrollen (psychiater, rechter, chirurg) liet Corbijn hen gewoon zichzelf spelen en voerde hij Dolf Brouwers alias Sjef van Oekel op als verdwaasde passant in een nachtmerrie, met bijrollen voor Bart Chabot en Jules Deelder en in de laatste seconden nog een Hitchcockiaanse handtekening van de meester zelve.
Keuze Joop Broekman: Echo & The Bunnymen – Lips Like Sugar (1987)
Die sound
Nee, die vijfde plaat van Echo & The Bunnymen was geen beste. Maar wat wil je, met vier juweeltjes van voorgangers. En met Ocean Rain (1984) was de lat wel heel erg hoog gelegd. In vergelijking met de eerdere albums duurde het erg lang voordat die vijfde er was. Gedoe met drummer Pete de Freitas: die werd er na teveel drugs uitgegooid maar mocht toch terugkomen, omdat de opnames met zijn opvolger niet tot algehele blijdschap stemden. En zanger Ian McCulloch kon maar niet van de drank afblijven, ondanks een compleet begeleidingsteam.
Na iets meer dan anderhalf jaar verschijnt in 1987 de titelloze plaat. Vooral de pers is behoorlijk verdeeld over het ietwat zouteloze resultaat. En terecht. Hier en daar klinkt de band ongeïnspireerd en zelfs futloos. Openingstrack The Game belooft al niet veel goeds. Een song als Bedbugs and Ballyho had best langer mogen duren. En verder is het weinig nieuws onder de zon. Schamper lichtpuntje is de zalig strakke single Lips Like Sugar. Met stevige drumklappen en bijtende gitaarlicks blijft het nog steeds een van hun beste tracks. En dan te bedenken dat het bijna in de vuilnisbak belandde. Ik wist trouwens echt nog niet dat de clip van Anton Corbijn was.
Keuze Henkjan Olthuis: Depeche Mode – Behind the Wheel (1987)
Nu. Even. Niet!
Carrière maken, werken aan de toekomst, aan je salaris denken, van alles hebben maar geen tijd, ook niet voor heel even. We moeten zo veel, van de baas, van de kinderen, van onszelf. Maar soms….
Tonight I’m in the hands of fate I hand myself Over on a plate
Keuze Joris van der Aart: Front 242 – Tragedy (For You) (1990)
Dit nummer gaat niet over zure regen
Als je de vele muzikale grootheden ziet waarvoor Anton Corbijn werk geleverd heeft, dan zal het Belgische Front 242 misschien over het hoofd gezien worden. Niet terecht, want de elektro-pioniers scoorden dankzij de video die Corbijn maakte bij Headhunter hun eerste echte clubhit. Zij mogen dus niet ontbreken in deze battle.
Die eerste video van Corbijn smaakte dus naar meer voor de heren van Front 242 en dat leidde in 1990 tot een tweede video van zijn hand bij het nummer Tragedy (For You). Niet zo’n groot succes als Headhunter, maar het leverde hen nog steeds veel airplay (op MTV) op.
Ik herinner me dit nummer nog. Het klinkt lekker onheilspellend en daarbij hoorde ik van de tekst vooral de term ‘acid rain’ langskomen. Let wel, ik was jong, en had geen idee van teksten eigenlijk, daar lette ik niet zo op. Maar zure regen, wat wel een ding was in die tijd, klonk logisch voor mij. Dat klopte niet, leerde ik jaren later pas. Het nummer heeft daar niks mee te maken. En als je de clip in typische Corbijn-stijl bekijkt, dan snap je dat meteen. De tekst was: ‘Her acid reign’. Het had dus niets met zure regen te maken, maar ging over de relatie tussen een man en een vrouw, die hem zowel fascineert als volledig overheerst.
Dit jaar nam Front 242 afscheid en hield er definitief mee op. Ik las een interview rond hun afscheid waarin gevraagd werd of ze niet vaker met Corbijn hadden willen samenwerken. Dat hadden ze graag gewild. Maar het eerlijke antwoord was ook: het was financieel gewoon niet haalbaar voor ze. Jammer voor Front 242, maar het onderstreept ook wat voor grootheid Anton Corbijn internationaal is. Terecht dat we hem dus nog eens in de picture zetten.
Keuze Martijn Janssen: Depeche Mode – Walking In My Shoes (1993)
Hoorn des overvloeds
De eerste keer dat ik een video zag van Anton Corbijn was waarschijnlijk Enjoy The Silence van Depeche Mode. Op dat moment wist ik nog niet dat deze clip was geregisseerd door een Nederlander. Het was gewoon een clip die me intrigeerde (de zanger in een koningsmantel lopend door verschillende landschappen met wat beelden van de band bij elkaar) en het eerste liedje van Depeche Mode dat ik wel aardig vond. Maar mijn interesse was gewekt, zowel in de band als in de regisseur, een interesse die over de jaren heen een steeds grotere liefde werd.
Begin jaren negentig waren misschien wel de hoogtijdagen van Anton Corbijn als fotograaf. Hij had zijn naam gemaakt, vrijwel elke beroemdheid al minimaal één keer voor de camera gekregen en al verschillende iconische zwart-wit foto’s gemaakt (U2 bij de Joshua Tree, Joy Division in een metrostation, een close-up van Miles Davis).
En toen kwam de kleur.
Corbijn ging ook kleurenfoto’s maken, maar wel op zijn manier. Oververzadigd, met enkele kleuren die er echt uitspringen. Ik associeer die periode van hem in ieder geval vooral met blauw en rood, zoals ze ook te zien zijn op de albumhoes van het U2 album Achtung Baby.
De videovariant van deze fase in zijn carrière is Walking In My Shoes van Depeche Mode. Het lijkt wel of Corbijn zijn hele oeuvre in de video heeft gestopt. Zo zijn daar de krachtige (emotionele) zwart-wit beelden van bijvoorbeeld de bandleden krom staand in een hoek of vervormd tegen de cameralens. De beelden van een onscherpe zanger Dave Gahan op de voorgrond terwijl de achtergrond scherp in beeld is. Blauw, rood, zwart-wit, overdadig paars. En de video is doordrenkt met religieuze symboliek, wat ook passend is voor een domineeszoon.
Een belangrijke inspiratie lijkt hiervoor het werk van schilder Jheronimus Bosch te zijn. De karikaturale personages, de vogels op schaatsen (of zijn het pestmaskers?), ze lijken allen zo te zijn weggelopen uit een schilderij van Bosch (bijvoorbeeld De verzoeking van de heilige Antonius).
Opvallend genoeg komt er nog een element terug in de video wat ook in zijn eerder videowerk te vinden was. Corbijns vroegere videoclips kregen weleens het verwijt geen muziekvideo’s te zijn maar foto’s met bewegende onderdelen. Hoewel hij tegen deze tijd al een meer dynamische stijl had, voelt Walking In My Shoes wel weer zo statisch aan. Met de vaste camerastandpunten en fade ins & outs tussen de scenes lijkt de video inderdaad meer als een collectie foto’s. Maar dan wel een collectie indrukwekkende beelden van een fotograaf op de top van zijn kunnen.
Keuze Remco Smith: Johnny Cash – Delia’s Gone (1994)
Vintage
Johnny Cash vond ik eigenlijk niet zo heel veel aan. Ring of Fire enzo, met die toetertjes. Het was vermoedelijk de verkeerde instap, net zoals Love and Marriage de verkeerde instap is voor Sinatra. De verkeerde instap kan ertoe leiden dat je voortaan met een grote boog om een artiest heen loopt. In 1994 veranderde dat, toen Delia’s Gone vaak bij MTV voorbij kwam. Cash fascineerde opeens. Met de lyrics: “Zingt hij dit nou echt!?” Maar ook met die pracht video van Corbijn. Vintage Corbijn: spelend met scherp en onscherp, zwart/wit, sepia. Zoals hij fotografeerde, maakte hij deze video. Met een op dat moment twintigjarige Kate Moss die met zich moest laten leuren. “Hard to watch her suffer, but with the second shot she died.”
Corbijn is een fantastische fotograaf, zoals ook weer bleek in de overzichtstentoonstelling MOØDe, die in 2023 en 2024 te zien was in het Cobra Museum in Amstelveen. Hij heeft werkelijk prachtige video’s gemaakt. Zeventig wordt Corbijn al weer, morgen. Proficiat, nog vele jaren.
Keuze Jeroen Mirck: Mercury Rev – Opus 40 (1998)
Monster in een ruimtepak
Bij het grofkorrelige camerawerk van Anton Corbijn kun je je afvragen of zijn stijl past bij de bands die hij vastlegt of dat de bands passen bij zijn manier van visualiseren. Kip en ei, yin en yang. Bij U2 bouwden band en fotograaf samen geleidelijk een beeldmerk op dat paste als een handschoen. Bij andere bands was het eerder een trucje dat hen wat extra street credibility gaf.
Als er één band is die qua sfeer perfect past bij het werk van Corbijn, dan is het wat mij betreft Mercury Rev. Onmiskenbaar ondergewaardeerd, al stonden ze eind jaren negentig consequent in de lijstjes van menig recensent of muzieksnob. Fijnproevers genoten van het duistere, experimentele geluid. Grofkorrelig, net als de beeldtaal van Corbijn.
Het kon dan ook niet anders dan dat de Nederlandse fotograaf in contact kwam met de band van Jonathan Donahue en Sean ‘Grasshopper’ Mackowiak. De samenwerking kwam tot stand ten tijde van het sombere maar prachtige album Deserter’s Songs uit 1998. Corbijn hielp actief mee aan de promotie van dit donkere meesterwerk door twee videoclips te regisseren: Goddess on a Hiway (waarover hier al meermalen is geschreven) en Opus 40. Die laatste single werd door de Nederlander verbeeld als een retro-horrorfilm in zwart/wit. Met de zwaarmoedige zanger Donahue als monster in een ruimtepak. Treffender kan het bijna niet.
Keuze Alex van der Heiden: Herbert Grönemeyer – Bleibt Alles Anders (1998)
Intens
Het album Bleibt Alles Anders omschrijft Herbert Grönemeyer zelf als de meest intense en treurigste plaat uit zijn carrière. De gelijknamige titelsong is exemplarisch voor de intensiteit in ieder geval. Het is een lied met veel beeldspraak en ik denk dat iedere luisteraar een eigen verhaal zal moeten geven aan dit lied.
Grönemeyer verwijst in een dankwoord naar de plaats waar hij is opgegroeid, Bochum. Dat is een plek waar hij vaak met liefde naar refereert. In dit nummer beschrijft hij verandering en als je het goed beluistert, dan zit de echte verandering in jezelf en heeft het geen zin om voor jezelf op de vlucht te gaan. Precies dat beeld heeft Corbijn proberen te vangen in de videoclip met eenzelfde intensiteit als de muziek…. Althans dat denk ik, maar oordeel zelf.
Eerlijkheidshalve ben ik meer gecharmeerd van Corbijns fotografie. Zijn vriend Grönemeyer zet hij bij veel projecten en albums op de foto. Ik was een paar jaar terug bij een stadionconcert van Grönemeyer in Keulen en ook daar kwam veel beeldmateriaal van Corbijn langs. Het gaf een prachtige virtuele beleving van foto’s.
Headerafbeelding: bewerking van foto door Skavlan Show op Flickr (CC 2.0)