Vrijheid is een prachtig ideaal, maar wat velen vergeten is dat het ook een keerzijde heeft. De vrijheid van de een is immers de onvrijheid van de ander. Dat geldt niet alleen in oorlog, maar ook in economisch opzicht. Van Poetin’s expansiedrift tot de blokkades van boze boeren, zeg maar. Ook de muziekwereld worstelt al een tijd lang met de tegenstelling van vrijheden. Daarover schreef Gillian Welch misschien wel de meest bevrijdende ballade.
Piraterij heeft muzikanten jarenlang beroofd van een deel van hun inkomen. Het leidde er zelfs toe dat grote bands als Radiohead en Wilco hun muziek uit protest eenmalig gratis weggaven. Ook streamingdiensten als Spotify zijn een doorn in het oog: alleen de blockbuster-bands worden er rijk van, terwijl voor kleinere artiesten slechts de kruimels overblijven.
Die ergernis dreef Gillian Welch tot het schrijven van Everything Is Free, een van de prijsnummers van haar prachtige derde album Time (The Revelator) uit 2001. Nou ja, prijsnummer… Het nummer heeft de afgelopen paar jaar pas echt tractie gekregen doordat het werd gecoverd door Courtney Barnett, Phoebe Bridgers (apart én samen) en Father John Misty. Zij wisten het nummer op waarde te schatten: als een tijdloze aanklacht tegen het uitbuiten van creatieve geesten. Father John Misty speelde het met gevoel voor ironie tijdens een Spotify Session – te gast bij het fenomeen dat in het nummer juist indirect wordt gekritiseerd.
Toen Welch het nummer schreef, was artistieke onzekerheid een serieuze drijfveer. Het contract met haar platenmaatschappij was net afgelopen en ondertussen kon iedereen kosteloos haar muziek downloaden bij de omstreden streamingdienst Napster. Kon ze nog wel leven van haar talent? Daarop besloten Welch en haar echtgenoot Dave Rawlings om zelf een platenlabel te starten: Acony Records. Heel toepasselijk: de allereerste uitgave van hun eigen bedrijf was dus het album Time, met daarop het zo toepasselijke nummer Everything Is Free.
Everything is free now
That’s what they say
Everything I ever done
Gonna give it away
Someone hit the big score
They figured it out
That we’re gonna do it anyway
Even if it doesn’t pay
Het mooie van dit protestlied is dat het niet per se klinkt als een protestlied. Het protest wordt heel poëtisch gebracht en overschaduwt niet de muzikale kracht van het nummer. Phoebe Bridgers, die het nummer coverde en vaak live speelt, zei er een paar jaar geleden het volgende over: It’s incredible to me that Gillian wrote a song essentially about the internet, and managed not to compromise her style at all. I love that the chords don’t change, and that the verse melody is exactly the same as the chorus, but it’s so strong you never get bored of it.
Inderdaad: couplet en refrein klinken hetzelfde, alsof alle tekstregels even belangrijk zijn. En dat zijn ze ook. Neem het tweede couplet, waarin Welch de situatie schetst dat ze liedjes alleen maar voor zichzelf zingt en dat je het maar lekker zelf gaat zingen als je het zo graag wil horen. Een prachtige aanklacht tegen het altijd maar gratis moeten weggeven van je creatieve werk.
Gelukkig weerhield de frustratie haar er niet van om te blijven schrijven, spelen, zingen en touren. Sterker nog: het album Time was juist de opmaat voor meer succes. Gelukkig duurt eerlijk uiteindelijk nog steeds het langst. Of zoals Welch het uitdrukt in de laatste twee tekstregels van haar vrijheidsliedje: I’m gonna do it anyway, even if it doesn’t pay.
Over de hernieuwde waardering voor Everything Is Free sprak Welch uitgebreid met Rolling Stone in 2018. Uit dat gesprek blijkt dat ook bij haarzelf de boosheid nog steeds actueel is. That song is like a lightning rod of white-hot anger. I still get angry, but in a way I’ve worked through. When I play that song, it’s kind of like anger in proper alignment. I want people to feel the unjustness. I want people to feel the robbery, the theft. I want them to understand all of our guilt and culpability in this situation.
