Aretha Franklin: eerbetoon aan Lady Soul

Aretha Franklin begon met zingen van gospels op haar tiende. Zes jaar later trok ze met Dr. Martin Luther King door het land. Later zong ze ook op zijn begrafenis. Geïnspireerd door Sam Cooke wilde ze R&B zingen. Ze tekende een contract bij Columbia Records, maar haar singles waren bescheiden succesvol mede doordat ze bij het platenlabel haar gospelachtergrond niet wisten te mengen met popmuziek. In 1967 kwam ze bij Atlantic terecht, die deze mix direct wisten te vertalen in haar eerste grote succes; I Never Loved A  Man (The Way I Love You). Toen was het hek van de dam en scoorde ze hit na hit. Na 1973 werd het succes minder, maar medio jaren tachtig scoorde ze weer grote hits al dan niet met hulp van anderen. Twee jaar geleden herdachten we haar allereerste optreden in Nederland en vorig jaar vierden we hier nog haar 75^ste verjaardag.

Aretha is niet meer; ze moest haar gevecht tegen alvleesklierkanker op 76-jarige leeftijd staken. Gedurende haar leven heeft ze meerdere gezondheidsproblemen gekend: overgewicht, alcohol en kettingroken. Ze laat echter een geweldig oeuvre na met sensationele vertolkingen van covers en sterke eigen nummers, dat haar de terechte bijnaam Lady Soul, de Queen Of Soul en Sister Re opleverde. Gigantisch veel bekende hits, maar evenzo ondergewaardeerde juweeltjes.

Keuze Ronald Eikelenboom: Today I Sing The Blues (1969)

Het is een beetje vloeken in de kerk, maar ik heb niet zoveel op met Aretha Franklin. Nummers als Respect en Think kunnen mij gestolen worden. Maar als Ondergewaardeerde Liedjes dan om een bijdrage vraagt, ga ik toch op zoek. Mijn uitgangspunt: heeft een zangeres met zo’n stem niet ooit eens een jazz album gedaan?

Het antwoord is ja. Het blijkt een echt ondergewaardeerd pareltje te zijn, Soul ’69 geheten. Opgenomen met een keur aan jazz muzikanten zoals toetsenist Joe Zawinul (bekend van onder andere Miles Davis en Weather Report), bassist Ron Carter (Miles Davis Quintet), gitarist Kenny Burrell, organist Spooner Oldham (die samen met Dan Penn een aantal R&B klassiekers geschreven heeft) en een berg blazers.

The Track Of My Tears was de eerste single van het album, Gentle On My Mind de tweede. Beide waren niet erg succesvol. Today I Sing The Blues werd voor Aretha geschreven door Curtis Lewis en door haar in 1960 opgenomen. Het nummer verscheen op haar tweede album Aretha: With The Ray Bryant Combo, ook bekend als Right Now It’s Aretha. In 1969 nam ze het nummer dus voor een tweede keer op, dit keer in een bigband uitvoering.

Het album Soul ’69 is in de vergetelheid geraakt in de loop der jaren terwijl nummers als Respect (1967) en Think (1968) uitentreuren te horen zijn. Dat zal wel zo blijven de komende tijd, maar ik draai de blues nog een keer vandaag.

Keuze Martijn Janssen: Runnin’ Out Of Fools (1964)

De Queen Of Soul is er niet meer, heengegaan van ons op de sterfdag van de King Of Rock ‘n Roll. En op de verjaardag van de Queen Of Pop. Het is zodoende nog een gebeurtenis die voeding geeft aan het oordeel van Beste Zangeres Allertijden. Maar afgezien van haar Stem waren er nog meer factoren die bijdroegen aan die titel, want Aretha Franklin was meer dan alleen een erg goede zangeres, waardoor ze juist die titel verdient.

Ze had namelijk ook het materiaal om te schitteren. En regelmatig kwamen die nummers ook van haar eigen hand. Think, Spirit In The Dark, Rock Steady, All The King’s Horses, het zijn allemaal nummers die Aretha zelf heeft (mede) geschreven. Daarnaast was ze ook een begenadigd pianospeler zoals te horen op onder andere I Never Loved A Man, Chain Of Fools en I Say A Little Prayer. Het complete plaatje klopte, puur goud werd gesmeed, ondersteund door een geweldige stem.

Aretha’s periode op het Atlantic label wordt terecht veel geprezen. Want de klassiekers bleven maar komen. Ze kwam daar echter niet vanuit het niets terecht. In de jaren daarvoor stond ze onder contract bij Columbia. En het is zonde om die periode af te doen als niet-succesvolle jaren. Ja, ze was zoekende naar haar stijl en ja, het platenlabel wist niet heel goed hoe ze haar het beste tot bloei kon laten komen. Maar er werden ook daar hele mooie nummers uitgebracht.

Running Out Of Fools is zo’n nummer. De muzikale begeleiding is jazzy. Het lijkt wel een beetje te wringen met Aretha’s zang, maar het werkt wel. Dat komt zeker ook omdat de gospel die in Aretha zat hier ook naar buiten probeert te komen. Na zo’n twee minuten kan ze zich niet meer inhouden en stroomt de soul naar buiten. Haar uithalen worden feller en ze laat horen waartoe ze in staat kan zijn. Voor de volle overrompeling moest men toen nog een paar jaar wachten. En vanaf nu resten ons helaas alleen nog maar de oudere opnamen. De Koningin is er niet meer, maar ze zal de Queen Of Soul blijven.

Keuze Alex van der Meer: A Change Is Gonna Come (1967)

Mijn kleine zoontje heeft het begrepen. Vorig jaar toen hij nog maar een dreumes van net één jaar was, liet hij me blijken over een excellente smaak te bezitten. Hij wist al snel mijn cd-kast te vinden. En de eerste cd die hij eruit wist te halen was mijn favoriete cd van Aretha Franklin, I Never Loved A Man (The Way I Love You). Vervolgens heb ik hier vorig jaar weer heel vaak naar geluisterd, want op één of andere manier bleef hij maar steeds dezelfde cd pakken.

Het nummer van dat album waar ik elke keer weer even mijn adem van moet inhouden is A Change Is Gonna Come. In de basis is dit nummer, oorspronkelijk van Sam Cooke, uiteraard al onverwoestbaar. Maar Aretha Franklin heeft mijn favoriete versie gemaakt. Haar stem is hier zo verschrikkelijk mooi, rauw en warm tegelijk. Het is gewoonweg erg indrukwekkend. Ik kan er amper de woorden voor vinden.

Net als dat ik amper onder woorden weet te brengen hoe het overlijden van deze koningin me weet te raken. Door haar stem voelde ze zo dichtbij, dat het moeilijk is afstand te nemen van enige emotie. Dat ze er niet meer is. Dat is dus een behoorlijke verandering die gekomen is. Het zal lang niet meer hetzelfde zijn.

Keuze Hans Dautzenberg: Chain Of Fools (1967)

Zegen u Aretha
De moeder van Soul
Ontsproten bij de Mississippi
In de stad van Elvis
Die stierf op dezelfde dag

U die ons bracht
De Stem
Van een generatie
Van dominee King
Tot president Obama
U eiste Respect voor
De uwen en de onzen
In kwade en goede tijden

Gospel in uw bloed
Gospel in uw stem
Blues heetten uw broers
Soul was uw naam
U raakte ons allen
Geketend als dwazen
Warme klanken
Vanuit Muscle Shoals Studio
Uw kerk

Geleefd voor ons allen
Bracht u verlossing
En troost
Liefde en vrolijkheid
Uw muziek is
Van alle tijden tijdloos

Keuze Martijn Vet: I Never Loved A Man (The Way I Love You) (1967)

Ondergewaardeerd? I Never Loved A Man is onder de fans een van haar meest geliefde liedjes. Dat is voor mij geen reden om vandaag deze klassieker niet voor te dragen. Wie hem nog niet kent, moet hem horen. Wie hem wel kent, kan geen bezwaar hebben.

Keuze Remco Smith: The Weight (1969)

Van een bekend en geliefd liedje een echt goede cover te maken, dat is niet velen gegeven. Vaak is een cover toch niet meer dan het letterlijk nazingen van een bestaand liedje. Met net ander stemgeluid, maar dat is het wel. Aretha Franklin had de gave om een liedje volledig naar zich toe te trekken. Of het nu Respect (Otis Redding) was, of Eleanor Rigby (The Beatles) of tientallen andere: Aretha trok een liedje naar zich toe, maakt het volkomen eigen en deed in sommige gevallen het oorspronkelijke liedjes vergeten, of in ieder geval verbleken.

The Weight is daarvan een fantastisch voorbeeld. Het scherpe beetje hakkelende gitaartje van Duane Allman. De oe-hoe koortjes. En dan haar fenomenale strot erbij. Prachtig. En wat mij betreft grootser, meeslepender en mooier dan het origineel van The Band.

https://www.youtube.com/watch?v=wta5GU3FNhA

Keuze Danny den Boef: Bridge Over Troubled Water (1971)

Op 6 december 2015 kreeg singer-songwriter Carole King de in de V.S. zeer prestigieuze Kennedy Center Honor, een eervolle prijs om de ontvangers te danken voor hun inzet voor de Amerikaanse cultuur in haar breedste zin. De opzet is vrij simpel. De ontvanger krijgt, na het omhangen van de regenboogkleurige versiersels, een avondvullend programma cadeau. In dit programma worden, in het geval van een muzikant/band, nummers gespeeld van diegene, door vaak verrassende artiesten/bands.

Carole King, zelf toch in het bezit van een behoorlijke lijst aan indrukwekkende prestaties, is wellicht het meest bekend van haar nummer (You Make Me Feel Like A) Natural Woman. Velen van u roepen dan direct Aretha!, Terecht, maar het is oorspronkelijk geschreven en ook opgenomen door King. Uiteraard is er geen speld tussen de versie van Aretha te krijgen. Al die jaren later staat de cover nog als een huis.

Waar velen die avond in december 2015 op hoopte, maar wat niemand eigenlijk echt verwacht had, was dat daar ineens Aretha Franklin het podium betrad. Gehuld in een enorme bontjas, handtas onder de arm. Wat nog minder mensen verwachtte, was dat ze nog zou zingen ook. Maar het gebeurde. Stoïcijns als altijd nam ze plaats achter de piano en zetten daar Natural Woman in. Uit het niets, BAM. Het kwam binnen bij een volledig van slag zijnde King en het roerde toenmalig President Obama tot tranen. Bij het zien van de beelden, een paar dagen na het uitkomen, was ik volledig van slag. Het kwam binnen als een mokerslag. De performance, de setting, de ontroering die het teweegbrengt in de zaal, maar bovenal; Aretha zelf. Zelden wist een artiest me zo keihard te raken. Nog vaak kijk ik dat optreden terug. En keer op keer raakt het me, net zo intens als bij de eerste keer. De liefde die ik voor die tijd al voelde voor La Franklin, groeide nog een stukje meer. Het was niet de eerste cover die ze uitbracht, en zeker niet de laatste. In 2014 nog kwam ze met een album, volledig gevuld met covers, waaronder van Adele.

Een nummer dat altijd diepe indruk maakte, is haar cover uit 1971 van Bridge Over Troubled Water, oorspronkelijk uiteraard van Simon & Garfunkel. Ik heb eerder aangegeven, maar dat nummer is misschien wel gewoon het allerbeste nummer aller tijden, dat niemand doorheeft. Het is zo ‘normaal’. Maar luister er eens aandachtig naar. Kippenvel. De cover van Aretha is volgens sommigen beter dan het origineel. Hoe bloedstollend mooi hij ook is, ik kan het niet over mijn hart verkrijgen om dat te beamen. Het lijkt me wel dat Simon & Garfunkel zelf toch ook wel toe moeten geven dat die uitvoering wel heel erg goed is. Het begint een stuk rustiger. Het kabbelt een beetje voort. Orgel. Backing. En dan na een dikke minuut Aretha. Feilloos.

Er zijn van die dingen die bijzonder zijn, en waarvan je ook voelt dat ze bijzonder zijn. Een fles goede champagne. Een Rolls Royce. De sterrennacht van Van Gogh. Het boek The Velveteen Rabbit. Een zonsverduistering. Niemand hoeft je te vertellen waarom deze dingen bijzonder zijn. Je voelt het enkel al bij het vastpakken of het aanschouwen van dergelijke zaken. Aretha Franklin valt binnen deze categorie. De naam Aretha heeft een haast magische lading. Je weet dat het bijzonder is. En dat altijd zal blijven.

En nu is ze er niet meer. Net als bij haar uitvoering van Natural Woman voor Carole King op die decemberavond in 2015, doet het de tranen opwellen. Van intens verdriet dit keer. Verdomme.

Keuze Tricky Dicky: Until You Come Back To Me (That’s What I’m Gonna Do) (1973)

42 studioalbums, 6 livealbums en 131 singles, waarvan 20 de eerste plek in de R&B lijst bereikten. Ontelbare liedjes die ik nog regelmatig draai of in de auto meebrul. Vrijwel iedereen kan minstens vijf hits van haar opnoemen. Ja, probeer het maar eens, maar ik durf te wedden dat bijvoorbeeld Spanish Harlem niet in dat rijtje staat. Vreemd, want in Nederland was het haar grootste hit. Oké, ik laat het duet met George Michael maar even buiten beschouwing.

Toen ik las dat de man met de zeis voor huize Franklin stond te wachten heb ik haar albums weer uit de kast getrokken en ben nog maar eens aandachtig gaan luisteren. Natuurlijk ook omdat Lady Soul met name in de jaren zestig en zeventig het gezicht van de ‘zwarte’ muziek was en een blog hierover wel het minste zou zijn. Het bleek geen eenvoudige klus, want na mijn initiële keuze veranderde ik bij het volgende lied weer van mening. Since You’ve Been Gone, Call Me, See Saw, Do Right Woman, The House That Jack Built en het waanzinnige mooie Ain’t No Way. Uiteindelijk hakte ik de Gordiaanse knoop door bij Until You Come Back To Me. Een lied dat alles heeft: een schitterende opening, ritme, geweldig koor en soul. Zo maken ze ze niet meer, helaas.

Het is door Stevie Wonder in 1967 opgenomen, maar pas in 1976 is het op plaat verschenen. Toen Aretha het nummer door hem voorgespeeld kreeg besloot ze het op te nemen en maakte het een vette top 10 hit in de V.S. Terugluisterend is Aretha’s versie heel veel beter dan het het origineel van Stevie Wonder. Ze had de gave het lied volledig naar haar hand te zetten. Het is ritmischer en heeft beduidend meer soul, terwijl we Wonder toch ook niet kunnen betichten een gebrek hieraan te hebben. Haar zang is expressief met een gospeltwist. Ze wordt bijgestaan door Donny Hathaway op de elektrische piano en Gwen Guthrie en Cissy Houston vertegenwoordigen de helft van het achtergrondkoor. In Nederland deed deze parel hélémaal niets, dus tijd voor een nieuwe kennismaking. Of om nog een keer te horen hoe verschrikkelijk goed ze was.

Keuze Erwin Herkelman: A Deeper Love (1994)

Het zal halverwege de jaren ’90 zijn geweest dat ik het nummer voor het eerst hoorde. Het pakte me vanaf de eerste noot en ik haastte me dan ook naar mijn stereosetje om het liedje op te nemen. En terwijl het speelde, probeerde ik A Deeper Love terug te vinden in het nieuwste Mega Top 50-blaadje. Stond het er al in?

Geen resultaat. Dat kon maar één ding betekenen; het liedje was spiksplinternieuw. Dát moest Arjan, mijn vaste muziekmaat, horen. Maar hij was vrij kort in zijn commentaar. Bij de eerste tonen riep hij: Ik ken het al. Oud nummer. Teleurgesteld zette ik het bandje stil. De single bleek ‘al’ uit 1992 te stammen. Tja, dat was vóór mijn tijd. Pas het jaar erop begon ik mij te interesseren voor moderne muziek en deze had ik dus niet meegekregen. Robert Clivillés en David Cole hadden er hun grootste hit mee onder het alias Clivillés & Cole.

Maar misschien wás het helemaal niet dat oude nummer. Want op zoek naar hitnoteringen in de jaren ’90 van de overleden zangeres Aretha Franklin kwam ik die bewuste titel namelijk wéér tegen: A Deeper Love. Een bescheiden hitje in 1994 van de ‘Queen of Soul’. Voor de soundtrack van Sister Act 2: Back In The Habit had zij de handen ineen geslagen met de twee producers en kwamen zij samen met een nieuwe versie.

Een vergissing is snel gemaakt. Want op het eerste gezicht is er weinig verschil. Dezelfde melodielijn. Dezelfde beat. En twee absolute powervrouwen. Op het origineel wordt de zang namelijk verzorgd door Weather Girl en de ‘Queen of Clubland’, Martha Wash. En ook in het begin van het nummer is het verschil nog niet direct duidelijk. Maar na die eerste seconden is er geen ontkennen meer aan. Dit is Aretha. Haar onmiskenbare, soulvolle geluid vult de ruimte en het kippenvel is daar.